خلاصة:
ﻋﻴﺎری ﻳﻜﻲ از آﻳﻴﻦﻫﺎی ﻃﺒﻘﻪ ﻋﻮام در اﻳﺮان ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪای ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻬﻦ ﺑﻮد. ﺑﺮﺧﻲ ﭘﻴﺮوان اﻳﻦ آﻳﻴﻦ ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ زاﻫﺪان و ﻋﺎﺑﺪان ﻣﺬاﻫﺐ و ادﻳﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺟﻤﻠﻪ اﺳﻼم ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و اﻳﻦ آﻳﻴﻦ را ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ آﻳﻴﻦﻓﺘﻮت ﻳﺎ »ﺟﻮاﻧﻤﺮدی« ﻛﺮدﻧﺪ. ﺗﺼﻮف ﻧﻴﺰ ﻛﻪ از ﻗﺮن ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم در اﻳﺮان ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ رواج ﻳﺎﻓﺖ، ﺑﺮ آﻳﻴﻦﺟﻮاﻧﻤﺮدی اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺖ و از آن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻫﻢ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺧﺮﻗﺎﻧﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﻴﺮوانآﻳﻴﻦ ﺟﻮاﻧﻤﺮدی ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺼﻮف آﺷﻨﺎ ﺷﺪ و ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺻﻮﻓﻴﺎن وی را ﻛﺎﻣﻼ ﺻﻮﻓﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ. در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪﺳﻌﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ اﺟﻤﺎﻟﻲ ﺟﻮاﻧﻤﺮدی و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﺧﺮﻗﺎﻧﻲ از آن ﺑﺮ اﺳﺎسﮔﻔﺘﺎرﻫﺎی او در آﺛﺎر ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ وی و ﻧﻴﺰ ﮔﺰارش ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺻﻮﻓﻴﻪ، ﻧﺴﺒﺖ و ارﺗﺒﺎط اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺧﺮﻗﺎﻧﻲﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﻴﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮد. در ﻧﻬﺎﻳﺖ در ﭘﻲ آن اﺳﺖ ﺗﺎ درﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺧﺮﻗﺎﻧﻲ را ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺎرﻓﻲ در ﺳﻠﻚ ﺟﻮاﻧﻤﺮدان داﻧﺴﺖ ﻳﺎ ﻋﺎرﻓﻲ از ﺟﺮﮔﺔ اﻫﻞ ﺗﺼﻮف.
ملخص الجهاز:
" اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺧﺮﻗﺎﻧﻲ و آﻳﻴﻦ ﺟﻮاﻧﻤﺮدی /52 ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﻤﭽﻮن اﺑﻮﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺳﻠﻤﻲ )درﮔﺬﺷﺘﻪ214( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اوﻟﻴﻦ ﻃﺒﻘﺎتﻧﻮﻳﺲ ﺻﻮﻓﻴﻪ - ﻛﻪ اﺛﺮش ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﻴﺪه- ﺳﻌﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮای رواج و ﮔﺴﺘﺮش ﺗﺼﻮف ﭘﻴﻮﻧﺪ ارادت ﻳﺎ ﻣﺼﺎﺣﺒﺘﻲ ﺑﺮای ﮔﺮوهﻫﺎی ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺳﺎﺑﻖ از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻜﻴﻤﺎن، زاﻫﺪان، ﻓﺘﻴﺎن و ﺟﻮاﻧﻤﺮدان ﺑﺎ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺑﻐﺪاد ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﺼﻮف را ﺟﻨﺒﺸﻲ ﻳﻜﺪﺳﺖ و ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ و ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺣﺘﻲ از ﺻﺪر اﺳﻼم در ﻫﻤﻪ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﻨﻤﺎﻳﺎﻧﺪ.
3 ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ، ﻣﺎ ﺑﺮای ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺣﻮال ﺧﺮﻗﺎﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﻪ اﺛﺮ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻﻠﻲ اﺳﺖ و در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺮدرﻳﺎ ﭼﺎپ ﺷﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدهاﻳﻢ و در ﻛﻨﺎر آن ﻧﻴﺰ ﻧﮕﺎﻫﻲ دارﻳﻢ ﺑﻪ ﮔﺰارشﻫﺎی ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ زﻣﺎن وی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﺒﻘﺎتاﻟﺼﻮﻓﻴﻪ اﻧﺼﺎری )درﮔﺬﺷﺘﻪ 184( ﻛﻪ ﻣﺤﻀﺮ وی را درک ﻛﺮده ﺑﻮد و ﻛﺸﻒ اﻟﻤﺤﺠﻮب ﻫﺠﻮﻳﺮی )درﮔﺬﺷﺘﻪ 564( و ﺗﺎ ﺣﺪی ﺑﺮﺧﻲ ﮔﺰارشﻫﺎ از ﻛﺘﺎب اﺳﺮار اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺪه ﺷﺸﻢ.
04/ ﺗﺎرﻳﺦ و ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﻲ، ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ، ﺷﻤﺎره ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ، ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن 1931 اﻣﺎ اﺳﺒﺎب اﻧﺪوه ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺟﻮاﻧﻤﺮدان آن را ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎﻧﺖ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺧﻼﻳﻖ ﻃﺎﻗﺖ آن را ﻧﺪارﻧﺪ، ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ1 ﻳﻜﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺪ آن ﻛﻨﻲ ﻛﻪ در ﻛﺎر او ﭘﺎک ﺑﺎﺷﻲ و ﭼﻨﺪانﻛﻪ ﺑﻨﮕﺮی ﭘﺎک ﻧﺒﺎﺷﻲ«2 و از آن ﺳﻮ ﭼﻮن ﺑﻪ ﭘﺎﻛﻲ ﺣﻖ ﻣﻲﻧﮕﺮد ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺖ ﻧﺎﭘﺎکﺗﺮ ﻧﺎﭘﺎکﺗﺮ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ از اﻳﻦرو ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ: ﺑﻲﻧﻤﺎزی ﻣﺮدان ﻏﺎﻳﺐ ﻣﺮدان ﺑﻮد ﭼﻮن ﭼﺸﻢ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻛﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻓﺘﺪ ﺑﻲﻧﻤﺎزی ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺒﻴﻨﺪ3 و اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم زﻧﺪﮔﻲ آﻧﺎن در ﭼﺸﻢ آﻧﺎن ﮔﻨﺎه ﻣﻲ- ﮔﺮدد."