چکیده:
کارکرد اوراق مشتقه در بازار بورس و گسترش آن، سبب لزوم بررسی صحت و سقم
آن از دید فقه اسلامی شده است. قراردادهای آتی به معامله دین به دین و کالی به کالی و
تفاوت آن با بیع کلی به کلی ارتباط دارد. قرارداد آتی، صورتهای گوناگونی دارد و بر
اساس پذیرش بطلان برخی از اشکال معامله دین به دین میتوان صحت برخی صورتها
را اثبات کرد؛ ولی باید بین بازار اولیه و ثانویه تفاوت قائل شد. حق اختیار معامله را
نمیتوان شبیه قولنامه یا بیمه یا بیع العربون دانست؛ ولی قابلیت تصحیح شرعی را دارد.
The function and development of derivative instruments in financial market has resulted in discussions about their validity and permissibility in Islamic jurisprudence. The future contracts are related to the validity of certain contracts such as dayn ba dayn and kali ba kali transactions.
Future contracts are of different forms. By rejecting some of objections on dayn ba dayn contracts، one can infer the validity of some forms of future contracts. But one should differentiate between primary and secondary markets. One should not regard option contract as the same with qawlnameh or insurance or baya-ul-arbun; though it has the capability to be legally rectified.
خلاصه ماشینی:
با توجه به صحت معاطات و لزوم آن طبق رأی متأخران، بحث صحت خرید و فروش سهام امروزه مسلم است؛ اما در بازارهای بورس جهان، افزون بر سهام عادی و سهام ممتاز انواع اوراق قرضه دولتی و شرکتی، اوراق اختیار خرید و فروش، قراردادهای تحویل آتی خاص و یکسان در باره کالاهای اساسی مثل نفت، طلا و غیر آن مبادله میشود.
به علت نگرانی خریدار و فروشنده از تغییر قیمت کالا در آینده و احتمال کاهش یا افزایش آن، دو طرف متعهد انجام معامله با قیمت معین میشوند تا ریسک خود را کاهش دهند؛ برای مثال، کشاورز با انعقاد قرارداد، مطمئن است که در شش ماه آینده، بیست تن برنج به قیمت معین به خریدار میفروشد؛ از این رو نگرانی او درباره کاهش قیمت بر طرف میشود و خریدار با اطمینان از خرید بیست تن برنج به مبلغ معین، نگرانی افزایش را نخواهد داشت.
4. اگر بپذیریم که در قرارداد آتی، دین مؤجل به عقد مورد معامله قرار نمیگیرد، بلکه کلی در مقابل کلی معامله میشود، ولی به صورت شرط، تسلیم ثمن و مثمن در آینده تحقق مییابد، با فرض صحت این نوع معامله و عدم الحاق آن به بیع مؤجل به عقد میتوان معامله قرارداد آتی را در بازار اولیه انجام داد؛ ولی خرید و فروش آن در بازار ثانویه باعث تحقق معامله دین به دین میشود و از این نظر باطل است.