خلاصة:
این مطالعه به منظور طراحی و ارائه مدلی جهت تحلیل و بررسی رفتار مصرف کننده انجام شده است. بدین منظور با رویکردی اکتشافی، موضوع تحقیق بر محور ادبیات اسلامی، بررسی شد که نتیجه آن دستیابی به مدل تحقیق است. این مدل، متشکل از سه متغیر بخل، میانه روی و اسراف است. متغیرهای بخل، میانه روی و اسراف بر اساس دو بعد رفتار مصرف کننده در ارتباط با خود و در ارتباط با دیگران، در قالب یک پیوستار، مدل تحلیل رفتار مصرف کننده را شکل می دهند. بر اساس این مدل، نه نوع الگوی مصرف به دست آمده که می توان گفت هر یک از افراد بر اساس یکی از این الگوها عمل می کنند. این الگوها عبارت اند از «مسرف»، «مسرف/دیگران - میانه رو/خود»، «مسرف/دیگران - بخیل/خود»، «میانه رو/دیگران - مسرف/خود»، «میانه رو»، «میانه رو/دیگران - بخیل/خود»، «بخیل/دیگران - مسرف/خود»، «بخیل/دیگران - میانه رو/خود» و «بخیل». ضمنا به منظور تحلیل وضعیت رفتار مصرف کننده و هدایت آن به سمت الگوی مطلوب (میانه روی در مصرف)، دستگاه مختصات تحلیل الگوهای مصرف، ابداع شده است. بر اساس این دستگاه، فضای مصرف، متشکل از چهار منطقه راهبردی «اسراف محور»، «اسراف/بخل محور»، «بخل محور» و «بخل/ اسراف محور» است.
ملخص الجهاز:
ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ در ﻗﺎﻟﺐ ﺳﻪ ﺳﺆال ﻣﯽﺗﻮان ﺑﯿﺎن ﮐﺮد: اﻟﻒ- ﻣﺪل ﺗﺤﻠﯿﻞ رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه ﺑﺮ اﺳﺎس آﯾﺎت و رواﯾﺎت، ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﭼﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ؟ ب- اﯾﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ ﭼﻪ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ دارﻧﺪ؟ ج- اﻧﻮاع اﻟﮕﻮﻫﺎی ﻣﺼﺮف ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﻣﺪل ﮐﺪام اﺳﺖ؟ ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ، ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎری ﺗﺤﻘﯿﻖ -ﮐﻪ ﻣﺘﻮن اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ- ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﺳﺆاﻻت ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺑﺎ روﯾﮑﺮد اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ، از ﻗﺮآن و ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ ﺷﺮوع ﺷﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺘﺐ رواﯾﯽ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﯾﺎﻓﺖ.
اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ در ﺑﯿﺖ اول ﺷﻌﺮ ﺳﻌﺪی ﺷﯿﺮازی )7831، ص 2( ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ: اﺑﺮ و ﺑﺎد و ﻣﻪ و ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﻓﻠﮏ در ﮐﺎرﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﻮ ﻧﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﮐﻒ آری و ﺑﻪ ﻏﻔﻠﺖ ﻧﺨﻮری ﻫﻤﻪ از ﺑﻬﺮ ﺗﻮ ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ و ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮدار ﺷﺮط اﻧﺼﺎف ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻮ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺒﺮی اﻣﺎ ﻫﻤﺎن ﻃﻮری ﮐﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن در ﮐﺎر و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺤﺼﻮل و داراﯾﯽ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد، ﻣﺘﻘﺎﺑﻼ آدﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﻘﻮﻗﯽ را ادا ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺷﺮط اﻧﺼﺎف ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮی از اواﻣﺮ اﻟﻬﯽ اﺳﺖ ﻣﺼﺪاق ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ؛ ﻟﺬا اﻣﺎم ﺳﺠﺎد )ع(، ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺎﻣﻊ ﺑﻪ ﺣﻘﯽ ﮐﻪ داراﯾﯽ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن دارد ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻣﺘﺬﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ، ﺣﻖ داراﯾﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺟﺰ از راه ﺣﻼل ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﯿﺎوری و ﺟﺰ ﺑﻪ راه ﺣﻼل ﺻﺮف ﻧﮑﻨﯽ و آن را ﺑﯽﺟﺎ ﺧﺮج ﻧﮑﻨﯽ و از راهﻫﺎی درﺳﺘﺶ ﺑﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﺴﺎزی و ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ داده اﺳﺖ ﺟﺰ در راه ﺧﺪا و آﻧﭽﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺧﺪاﺳﺖ ﻗﺮارش ﻧﺪﻫﯽ )اﺑﻦﺷﻌﺒﻪ ﺣﺮاﻧﯽ، 9831، ص 084(.