Abstract:
منطقه خوارزم واقع در شمالی ترین نقطه ماوراء النهر، در قرون نخست اسلامی ، از نقاط تاثیرگذار در تاریخ منطقه مذکور به شمار می رود. خوارزم محل تجمع کاروان های تجاری بوده که از نواحی اغز، خزر، و به ویژه روس می آمدند و تجار خوارزمی نیز متقابلا در نقاط دیگر دنیا به فعالیت های بازرگانی می پرداختند. تجارت این ناحیه ازطریق آرال با روسیه و از آن طریق با کشورهای اروپایی جریان داشت. ویژگی خاص جغرافیایی و جمعیت تجارت پیشه خوارزم ادوار پرشکوه اقتصادی و بازرگانی را برای آن رقم زده است. خوارزم در گذر از دوران باستان به دوران اسلامی نیز این نقش خود را حفظ کرد و بازرگانی و تجارت مناطق ماوراءالنهر و خراسان در کف اختیار تجار خوارزمی بود؛ اعتبار آنان به حدی بود که در نقاط گوناگون ماوراءالنهر، خراسان، هندوستان، بلغار، و سواحل ولگا دارای تجارت خانه و انبارهای بزرگ کالا بودند. خوارزم به لحاظ سیاسی دارای نوعی نظام فرمان روایی مستقل ، که در عصر باستان ریشه داشت، بود و خاندان آل افریغ منشا شکل گیری نظام خوارزمشاهی در آن ناحیه بود. با ورود خوارزم به دوران اسلامی، حکام باستانی آن دست نشانده عمال خلیفه اسلامی شدند و نوعی نظام دوقطبی بر ساختار سیاسی خوارزم حاکم شد. خوارزم در دوره فرمان روایی حکومت های مستقل محلی ایرانی در ماوراءالنهر به شکلی موثر در مناسبات قدرت گیری میان این سلسله ها نقش داشت. در این مقاله با نگاهی به اوضاع اقتصادی و سیاسی خوارزم به بررسی الگوی توسعه خوارزم در این دو زمینه پرداخته شده است.
The ancient land of Kharazm، the northernmost point of central Asia، was an important area during the early Islamic centuries. Kharazm was a commercial centre for Caravans coming from lands of Oghozs، Khazars and especially Russians; Also merchants of Kharazm were engaged in trade in foreign countries. Kharazm was trading with Russia and Europe via Aral. Kharazm’s geographical and merchant situation prepared glorious economic and commercial periods. Passing through the ancient era towards the Islamic era Kharazm has also kept this role. Khwarizmi merchants were controlling the trade in central Asia and Khorasan and had trading Houses and Store Houses throughout central Asia، Khorasan، India، Bulgaria and Volga coastline. Politically، Kharazm had an autonomous monarchy originated in the ancient age-ruling by Farighonid dynasty. After Arab conquest، the ancient rulers became subordinate to the Caliphate and therefore a duel political order appeared in Kharazm. Kharazm played a key role during the establishment of Iranian autonomous states in Trans Oxiana. In this article، with Looking at the economic and political situation of Kharazm، the model development of Kharazm in this two fields، has been surveyed.
Machine summary:
خوارزم در گذر از دوران باستان به دوران اسلامی نیز این نقش خـود را حفظ کرد و بازرگانی و تجارت مناطق ماوراءالنهر و خراسان در کـف اختیـار تجـار خوارزمی بود؛ اعتبار آنان به حـدی بـود کـه در نقـاط گونـاگون مـاوراءالنهر، خراسـان ، هندوستان ، بلغار، و سواحل ولگا دارای تجـارت خانـه و انبارهـای بـزرگ کـالا بودنـد.
تجارت خوارزم بر پایه نظام پولی خوارزمی استوار بود که در کلیه مبادلات بازرگـانی و اقتصادی نواحی همسایه (سغد و خراسان ) تأثیر داشت و رونق هرچه بیش تـر تجـارت خوارزم و کسادی اقتصادی و پـولی نـواحی دیگـر را درپـی داشـت ؛ بـه گونـه ای کـه بـه درخواست اهالی بخارا در منطقه سغد، حاکم آن ولایت به ضـرب سـکه هـایی بـا عنـوان «غطریفی »١، برای جلوگیری از رواج روزافزون پول خوارزمی ، مبادرت ورزید.
خوارزم که نام عمـومی پژوهش نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی، سال اول ، شماره اول ، بهار و تابستان ١٣٩١ یک ناحیه است ، و نه نام یک شهر، در قرون نخستین اسـلامی دو مرکـز داشـت : یکـی در جانب غربی یا ایرانی رود جیحون که «جرجانیه » یا گرگانج نام داشت و دیگری در سـمت شرقی یا جانب ترکی (سمت هیطل ) جیحون با نام کاث که آبادتر و مترقی تـر از جرجانیـه بود (مقدسی ، ١٣٨٥: ٤١٢).
شاه محلی خوارزم ، امیر شهر کاث ، که به دسـت مـأمون بـن محمـد برافتاد، «ابو عبدالله خوارزمشاه » بوده است و با این رویداد لقب باستانی خوارزمشاه نیـز بـه مأمون بن محمد رسید (بارتولد، ١٣٥٢: ١/ ٥٥٨-٥٥٩) با این رویداد نظام سیاسی دوقطبـی خوارزم تغییر کرد و مأمونیان یگانه قدرت سیاسی خوارزم شدند.