Abstract:
توجه به حواس انسان، به عنوان نقطه آغاز تفکر او، نقش مهمی در تعلیم و تربیت دارد؛ زیرا پایه تعلیم و تربیت بر شناخت است و شناخت را نمی توان منفک از حواس دانست. در این میان، دریافت های بصری به علت تفوق بر حواس دیگر در ارتقای کمی و کیفی یادگیری فرد موثر است. به دلیل آنکه حواس پرورش یافته انسان را در شکوفایی تفکر و توسعه شناخت از جهان توانمند می سازند و شناخت عمیق تر و اصیل تری را برای او مهیا می کنند، پی گیری این موضوع در متون اصیل اسلامی می تواند افق های تازه ای را پیش روی محققان تعلیم و تربیت قرار دهد. در این راستا، بیانات امیرالمومنین علی علیه السلام به عنوان منبع اصیل اسلامی بسیار راهگشاست. بررسی مسئله مذکور، ما را به ده منظر دلالت می دهد که می توانند به عنوان مدل های تقویت مشاهده در تعلیم و تربیت ارائه شوند. مدل های یاد شده در دو دسته کلی مشاهده در آیات طبیعی و مشاهده در روابط انسانی تبیین شده اند. علاوه بر آن، آثار و نتایج تربیتی ویژه ای که بر هر دسته مترتب می باشند نیز مورد اشاره قرار گرفته اند
Machine summary:
واژههاي کليدي: تفکر، پرورش حواس، تقويت مشاهده، علي (ع)، مدلهاي مشاهده مقدمه شناخت يکي از ابعاد مهم در ساختار وجودي انسان است که جايگاهي ويژه را در تعليم و تربيت مييابد؛ زيرا اگر تعليم و تربيت را زمينهسازي براي شکوفا شدن توانمنديهاي انسان با هدف ايجاد تکامل و ارتقاي زندگي او (کشاورز، 1387، ص 7؛ بهشتي، 1386، ص 10) در نظر بگيريم، در اين صورت، کمک و زمينهسازي مذکور ميتواند داراي زمينههاي تخصصي جزئيتري باشد که از ادراکات حسي، تفکر و شناخت تا گرايشها و رفتارهاي انسان را شامل ميشود و در اين ميان، بررسي و تبيين ادراکات انسان و شناخت او و نيز لوازم و آثار آن، مقدمهاي براي زمينههاي ديگر تربيتي خواهد بود.
از اين رو، بها دادن به مشاهدات انسان و تمرين و تقويت آن در بهرهگيري از جهان پيرامون خود براي درک حقايق ميتواند از فعاليتهاي مهم تربيتي محسوب شود، از آن جهت که با زمينهسازي براي تمرين و ممارست و تقويت مشاهده در فرد بر افزايش علم در او کمک ميشود.
اين نوشتار، پاسخ به چگونگي بهرهمندي انسان از مشاهداتش براي درک حقايق عالم را مطمح نظر خود قرار داده و بر آن است تا با بررسي موضوع مشاهده در نهجالبلاغه، به ارائه مدلهايي از مشاهده در کلام اميرالمؤمنين عليهالسلام بپردازد.
در اين صورت، ارتباط بيشتر ميان آنها به تقويت مشاهده و در نتيجه تقويت تفکر و در نتيجة تفکر، به افزايش علم، فهم و تجربه انسان منتج ميشود؛ و اينگونه ميشود که مشاهده دقيق در زندگي و روابط با ديگر انسانها فرد را چنان پرتجربه ميکند که گويي همه آن موقعيتها را خود در زندگياش مواجه بوده است (نهجالبلاغه، ص 473).