Abstract:
احترام به حقوق دیگران و انواع آزادی در اسلام را در دستگاه سیاسی و حکومتی خود به رسمیت شناخته و آن را نهادینه و قانونمند کرده بود. انواع آزادی که امیرمؤمنان علیه السلام در خلافت خود ترسیم و اجرا کرد عبارت بود از:1-آزادی سیاسی در بیعت،2-آزادی برای مخالفان،3-هدایت و اتمام حجت با معاندان،4-حق کرامت و حفظ شخصیت معاندان،5- آزادی در رفتار برای امت خود و مخالفان،6-آزادی بیان و تبلیغ و گفتوگو برای مخالفان،7-آزادی اجتماعی و نژادی که پر آوازهترین آزادیها در مکتب اسلام و سیره امیر مؤمنان علیه السلام بود.ویژگی برجسته و بلندمرتبه نگرش امیر مؤمنان علیه السلام آزادی همراه با مهر و محبت و مدارا و رأفت برای آحاد ملت و مخالفان بود.آن حضرت در پشت کلمات ظاهر فریب و آرمانی آزادی را مطرح نکرد بلکه در مقام عمل مظهر آزادی و رأفت و مهربانی و گفتوگو با مخالفان بود و در میدان سیاست و حکمرانی هیچ گاه اصول و ضوابط آزادی را زیر پا نگذاشت و حقوق افراد ملت و گروههای مخالف و حتی معاندان را نادیده نگرفت. این مقاله بر آن است تا به بررسی جایگاه آزادی از دیدگاه و سیره امیر مؤمنان علی علیه السلام بپردازد.روش تحقیق در آن توصیفی-تحلیلی است و جمعآوری اطلاعات به صورت کتابخانهای از منابع و مأخذ دست اول تاریخ اسلام است و اطلاعات به دست آمده با ابزارهای مشاهده و استدلال تحلیل میگردد.کلمهء آزادی کلمهای دوست داشتنی و مطلوب است و هیچ لفظی به قدر آزادی عواطف گوناگون را در انسانها در طول تاریخ بر نیانگیخته است. دانشمندان علوم اجتماعی و فلاسفه درباره این کلمه سخن بسیار گفتهاند. اسلام نیز برای انسان حق کرامت و اختیار و آزادی قائل شده است.حق آزادی در اسلام شامل آزادی عقیده،آزادی اندیشه،آزادی بیان و تبلیغ، آزادی رفتار،آزادی سیاسی و آزادی اجتماعی میباشد،آزادی عقیده از پایههای اساسی آزادی در دین اسلام است و در منابع دینی بر آن تأکید شده است. امیر مؤمنانعلیه السلام تجلی عدالت و آزادی بود.آن حضرت علیه السلام روح آزادی و
Machine summary:
"»2 4-اگرچه علی علیه السلام هیچ گونه تردیدی در مشروعیت دینی و مقام الهی و منصوصی خود نداشت3ولی چون این مطلب ذهنیت عمومی نداشت،آن حضرت انتخاب حاکم را به رضایت مردم میدانست و به جز اجرای حکم خداوند رأی زدن با مردم را از وظایف حاکم اسلامی میدانست آنگونه که فرمود:«کاری را جز حکم شرع بیمشورت با شما انجام ندهم.
6-مردم در بیعت با امیر مؤمنان علیه السلام شادمان بودند و با شور و هیجان گستردهای در آن شرکت داشتند به گونهای که آن حضرت در این باره گفت:«سرور و خوشحالی مردم به خاطر بیعت با من،چنان شدت گرفت که کودکان به وجد آمده و پیران با پای لرزان خود به راه افتاده بودند»4 7-در بیعت با علی علیه السلام مخالفان آزاد بودند و مجبور به بیعت نشدند،آنگونه که سعد بن ابی وقاص،عبد الله بن عمر و اسامة بن زید بیعت نکردند.
2شایان توجه است هنگامی که این معاندان با تعصب و بیمعرفتی بر فتنهگری و شکستن امنیت حوزه خلافت امیر مؤمنان علیه السلام اصرار ورزیدند و به جنگ با آن حضرت برخاستند وی قاطعانه و با شدت با آنان برخورد کردند به گونهای که کمتر از ده نفر از آنان باقی ماندند و بقیه کشته شدند.
3 5-حق کرامت و حفظ شخصیت معاندان:امیر مؤمنان علیه السلام برای معاندان حق کرامت قایل بود آنگونه که مراعات شخصیت دشمن سرسخت خود را نمودند و حجر بن عدی و عمرو بن حمق خزاعی را از لعن و ناسزاگویی به معاویه و شامیان بازداشتند و به آنان فرمودند:«از خدا بخواهید آنان را از گمراهی به راه هدایت باز آورد تا برخی از آنها که حق را نمیشناسند آن را بشناسند و آنکه به گردنکشی و ستم پرداخته از آن دست بردارد."