Abstract:
صدرالدین قونوی در مقدمة کتاب اعجازالبیان ، دلایلی بر ناکارآمدی برهان در دستیابی به معرفت صادق یقینی آورده است که عبارت اند از: عدم مصونیت از تردید درونی و انکار و اعتراض بیرونی ، اختلاف و تهافت باورهای فیلسوفان به دلیل اختلاف مقتضیات اسمای الهی ، عدم ملازمه میان صحت و فساد استدلال با صحت و فساد گـزاره ، همچنـین تردید و اختلاف در پاره ای قواعد منطقی . هر یک از دلایل یادشده با تأملات و ملاحظـات در خـور تـوجهی روبـه رو هسـتند و هـیچ کـدام اثبـات کننـدة ناکارآمدی برهان فلسفی نیستند. بنابراین ، ضمن پذیرش امکان برتری ارزش شناخت شهودی و گسـتردگی حـوزة معرفت های کشفی ، یقین آفرینی و کارآمدی معرفت برهانی در شناخت اجمالی کلی تـرین مسـائل هسـتی شـناختی ثابت و محفوظ است .
Machine summary:
"مهم ترین استدلال های این بخش را می توان در قالب دو قیاس استثنائی بدین شرح تبیین کرد: مقدم و تالی : اگر معرفت برهانی یقین آفرین بود، نقـض و ناتمـامی برهـان ، دلیـل بـر نقـض و ناتمامی مدعا بود؛ استثناء تالی : اما، نقض و ناتمامی برهان ، دلیل بر نقض و ناتمامی مـدعا نیسـت [زیـرا برخـی از گزاره ها، در عین این که واقعا درست اند، برهان شان ناتمام است ]؛ نتیجه : پس معرفت برهانی یقین آفرین نیست .
استاد جوادی آملی صغرای این قیاس را نقض کرده و می فرماید: اگر حقیقت وجود، صرفا یک امر مفهومی و انتزاعی باشد، نه امـری حقیقـی و خـارجی ، دیگـر نمی توان گفت : حقیقت وجود، هرگز پذیرای عدم نیست ؛ زیرا اتصاف مفهـوم انتزاعـی وجـود بـه عدم جایز است ؛ بنابراین بدون اثبات پیش نیاز صغری (مصـداق داشـتن مفهـوم حقیقـت وجـود) ٢١ صغرای مزبور ناتمام و برهان عقیم است .
تنها ره آورد برهان های فلسفی ، تحصیل یقین عقلی است که در صـورت تحقـق شـرایط انتـاج قیاس برهانی ، لازمة ذاتی و جدایی ناپذیر برهان فلسفی است ؛ اما مقایسة ارزش شناخت برهانی بـا معرفت شهودی مطلب دیگری است که در صورت اثبات مقدماتش ، سرانجام می توان گفـت : هـر یک از دو فن فلسفه و عرفان با رویکرد اثباتی خاص خود در راسـتای تحصـیل یقـین متناسـب بـا نظام واره و مبانی شان کارآمد هستند؛ هرچند یقین شهودی به دلیل اتحاد معلوم بالذات و بـالعرض ، از یقین برهانی که معلوم بالذات در آن غیر از معلوم بالعرض بـوده و تنهـا بـرای شـناخت اجمـالی کلی ترین حقایق هستی سودمند است ، ارزش شناخت شناسی بیشتری دارد."