Abstract:
«نفی جبر» روی دیگر «اصل اعتقادی عدل»، از اصول مذهب شیعه است و تاکید ویژه امامان شیعه بر نفی جبرگرایی را نشان می دهد..
در جامعه اسلامی، بسترهای متعددی برای رواج جبرگرایی وجود داشته است. توجیه مظالم طبقه حاکمه در نسبت دادن آنها به خدای تعالی، ظاهری گری و استناد به آیات قضا و قدر و مشیت، ثنوی گریزی و شوق افراطی به توحید افعالی، خودپیرایی و توجیه رفتارهای شخصی از این شمارند.
در برابر جریان جبرگرایی، امامان شیعه دو راهبرد تربیتی و علمی را پیش گرفته بودند. راهبرد نخست، تربیت و تشویق شیعیان و دیگر آحاد جامعه بر مسوولیت پذیری درباره اعمال خود بود که از طریق تذکار مردم به قدرت و حریت تملیک شده به آنها، ترغیب مردم به توبه، نهی از ستم به مردم و انتقاد از حاکمان ستمگر تعقیب می شد. راهبرد دوم، بیان تناقض عقیده به جبر با دیگر ارکان اعتقاد دینی بود. اهل بیت، این تناقضات در سه شکل تناقض عقیده به جبر با آیات قرآن، تناقض عقیده به جبر با اساس تشریع و ارسال رسل و تناقض عقیده به جبر با علو خداوند از ارتکاب قبائح و ظلم به بندگان تبیین فرموده اند.
rejection of Jabr is another side of the principle of Justice of God، a Shia principle and shows the special attention of Shia imams in rejecting determinism. In Islamic society، there are various grounds to spread determinism. Justifying cruelties of rulers، revoking to the verses of Ghaza، Ghadar and destiny، the interest in Touhid Afali، … are some examples. Against determinism، Shia imams introduced two and training scientific approaches to us. The first one، training and encouraging Shia and others to be accountable regarding their actions through advices، encouraging people to repent، talking about oppressing people. The second approach is to declare the opposition with Jabr or other religious principles. Infallibles dealt with three kinds of discrepancies، i.e. belief in Jabr through Quranic verses، belief in Jabr،and the bases of Tashri and incompatibility between Jabr of highness of God in avoiding evil actions or oppressing servants of God.
Machine summary:
"جز این نیست که او هر چیز را که به شما تملیک کند خود نیز مالک آن است؛ و شما را بر هر کار که قدرتمند سازد خود نیز بر آن مسلط و قدرتمند است (کنایه از اینکه تملیک قدرت و استطاعت و قدرتمند ساختن شما، او را منعزل از قدرت نمیکند، بلکه استطاعت و قدرت لحظه به لحظه تمدید میشود و هرگاه که بخواهد آن را سلب میفرماید)؛ مگر نمیشنوید که مردم چگونه از او حول و قوه را (لحظه به لحظه) مسألت میکنند و میگویند: "هیچ نیروی بازدارنده و پیش برندهای نیست مگر به عنایت خدا"؟» 2- ترغیب به توبه امامان شیعه، شیعیان را به خلوت کردن با خدای تعالی و خواندن نیایشهایی در پیشگاه خداوند تشویق میکردند که بخشی از آنها اقرار به کارهای نادرست، اظهار پشیمانی از آنها و توبه و عزم بر جبران گناهان و ترک تکرار آنها بود.
» (حرانی، تحف العقول، ص 461) «اما جبری که معتقدانش دچار خطایند این است که: «خدای جلیل و عزیز بندگان را مجبور به گناه کرده، و با این حال آنها را عذاب میکند»، و هر کس که عقیدهاش این باشد، خدای را در داوری به ستمگری منسوب ساخته نسبت داده [و با این عقیده] کلام خدا را رد نموده و او را دروغگو خوانده آنجا که میفرماید: "و لا یظلم ربک أحدا": «و پروردگار تو به هیچ کس ستم نکند»، و نیز آنجا که فرماید: "إن الله لا یظلم الناس شیئا و لکن الناس أنفسهم یظلمون": «خدا بر مردم هیچ ستم نکند بلکه مردم خود بر خود ستم میکنند»، همراه با آیات بسیار دیگری در این موضوع."