Abstract:
از جمله مسائلی که از دیرباز در همة انحای نگرش تفسیری و در همة اعصار تا امروز، معرکة آرای مفسّران قرار گرفته است، وجه ارتباط هدایت قرآن کریم به متّقین میباشد. قرآنی که حکمت نزول آن هدایت عالمیان معرّفی شده، به چه علّت در آیة دوم سورة بقره هدایت آن به متّقین نسبت داده شده است؟ منظور از هدایت و متّقین در این آیه چیست؟ آیا این نسبت دالّ بر انحصار هدایت قرآن به متّقین است؟ نظرات مختلف مفسّران را به دو بخش اصلی تقسیم کردیم. در مجموع، پنج نظر را در این دو بخش گنجاندیم و به بررسی اجمالی آنان پرداختیم. در این جستار، این نکته حاصل میگردد که نسبت هدایت به متّقین دوسویه میباشد؛ یعنی چنانکه هدایت بر متّقین مؤثّر است، تقوا نیز در کسب هدایت تأثیر بسزایی دارد و این نسبت بیانگر هدایتی خاص است. در هندسة معرفتی قرآن، هدایت نسبت به تقوا، سه موضع دارد. این سه ساحت باعث شده است که در ایجاد و شدّت تقوا تأثیر بسزایی داشته باشد. با تدبّر در مسائل بیان شده از ارتباط و همآیی هدایت و تقوا نتایج متعدّدی حاصل میشود. میتوان بیان داشت که متّقین در مرحلة ابتدا و استدامه نیاز به هدایت الهی دارد و از آن بهره جسته، در پرتو دو هدایت الهی قرار گرفتهاند که از آن به هدایت اوّلیّه و ثانویّه یاد شده است.
Machine summary:
در ایـن مقالـه بـرآنیم تـا علـت نسبت هدایت به متقین را در آرای مفسران واکاوی نماییم تا وجه این نسـبت معـین گـردد که آیا از باب اختصاص و انحصار است و یا بیان مصـداق یـا مـوارد دیگـری کـه خواهـد آمد.
١ـ تصریح نکردن به وجه نسبت در این بخش ، از آنجا که عده ای از مفسران بـه تفسـیر هـدایت پرداختـه انـد و دربـارة متقین بیانی نداشته اند و برخی دیگر به تأویل متقین پرداخته اند و بر ظـاهر هـدایت توقـف کرده اند و دستۀ دیگری نیز تفسیر هدایت را با تأویل متقین قرین نموده اند که خود به سـه دسته تقسیم میشوند.
در تبیین این قول در تفسیر بحرالعلوم چنین آمده است : «فإن قیل : فیه بیان لجمیع الناس ، فکیف أضاف إلی المتقین خاصۀ؟ قیل له : لأن المتقین هم الذین ینتفعون بالبیان ، و یعملون به فـإذا کـانوا هـم الـذین ینتفعـون ، صـار فـی الحقیقـۀ حاصل البیان لهم : اگر گفته شود که در قرآن ، بیان برای همۀ مردم است ، پـس چگونـه بـه متقین نسبت داده شده است ؟!
در این آیۀ شـریفه بیان شده است که اگر متقین مشمول هدایت شده اند، به سـبب تقـوای آنـان بـوده کـه تقوا نقش زمینه برای هدایت را ایفا میکند.