Abstract:
آیین سنتی نوروز، به عنوان میراث زنده فرهنگی، با اعتقادات مذهبی درآمیخته و یکی از مولفه های پیوند هویت ملّی و دینی ایرانیان بدل محسوب میشود. از اینرو، بررسی منابع روایی و فقهی نوروز، به عنوان بزرگترین جشن ملی بازمانده از ایران باستان، بسیار بااهمیت است. از آنجا که مبنای همه منابع و مصادر حدیثی و فقهی درباره نوروز روایت معلّی بن خنیس، به نقل از امام صادق علیه اسلام است، در این پژوهش ضمن اشاره مختصری به سیر تطوّر نوروز، با روش توصیفی تحلیلی، به بررسی روایت معلّی و صحت و سقم آن میپردازیم. یافته های تحقیق حاکی از این است که روایت معلی درباره نوروز پذیرفتنی نیست؛ چراکه این روایت با وقایع تاریخی مطابق نیست. همچنین در نسخه های نخست مصباح المتهجد شیخ طوسی، نخستین اثر مورد استناد منابع پسین، چنین روایتی دیده نمیشود و در نسخه های پسین به آن افزوده شده است.
Machine summary:
سیر تطور نوروز نوروز از دیرباز در میان ایرانیان و بلکه تمام آریاییان مرسوم بوده، ولی بهدرستی روشن نیست از چه معلی بن خنیس از شیعیان خاص امام جعفر صادق× و متصدی امور مالی حضرت بود که در نهایت به دستور حاکم مدینه (داوود بن علی عباسی، عموی سفاح) در سال 133 هجری در مدینه به قتل رسید.
2 بررسی روایت معلی بن خنیس در روایات اسلامی نوروز روزی است که جبرائیل بر حضرت پیامبر نازل شده و واقعه غدیر 3 رخ داده و روز ظهور حضرت صاحب الزمان# نیز خواهد بود.
(طوسی، مصباح التهجد، ص 599) در کتابهای روایی و فقهی دیگر، از قبیل المهذب البارع، 1 السرائر، 2 اللمعة الدمشقیه، 3 الجامع للشرایع، 4 وسائل الشیعه، 5 بحارالأنوار، 6 دعائم الاسلام، 7 جامع المقاصد، 8 کشف اللثام، 9 حدائق الناظره 10 و جواهرالکلام 11 به این موضوع اشاره شده است.
مستند همه اینها بهصراحت یا به دلالت قراین، همان روایت معلی بن خنیس از امام صادق× است که از کتاب مصباح المتهجد شیخ طوسی یا مختصر آن کتاب نقل کردهاند.
وی این حدیث را از علامه سید بهاءالدین علی بن عبدالحمید با سند خود از معلی بن خنیس، از کتاب مختصر مصباح نقل کرده است.
شیخ حر عاملی این حدیث را با سند خود از معلی بن خنیس از کتاب مصباح نقل کرده است.
مجلسی در حدیث مفصلی ذیل باب «یوم النیروز و تعییینه» به این بحث پرداخته و روایت را به سند معلی از کتاب مصباح المتهجد نقل کرده و با رد روایات نقض آن، به شرح روایت پرداخته است.