Abstract:
ابوالمکارم رکنالدین علاءالدوله احمدبنمحمدبناحمد بیابانکی سمنانی (659ـ736ق)، از عرفای بزرگ کبروی به شمار میآید که به اعتبار وی، این طریقت «علائیه» نیز خوانده شده است. خاندان علاءالدوله، از خانوادههای اصیل و ثروتمند سند بودند که به سمنان کوچ کردند و در عصر ایلخانان، صاحب مشاغل دولتی بودند. دوران زندگی علاءالدوله را به دو دوره، قبل و بعد از توبه و تحول روحانیاش، میتوان تقسیم کرد. این تنبه معرفتی که در 24 سالگی، در میدان جنگ، با ندای «زاجر غیبی» حاصل شد، به سرعت او را در محضر نورالدین عبدالرحمان کسرقی اسفراینی (م 695)، از خلفای نجمالدین کبری در بغداد نشاند و از یک جوان ملازم درباری، سالکی تائب و شیخی کامل ساخت. تصوف علاءالدوله را باید تصوفی شریعتمدار و متابعتمحور، مردمگرا و معتدل دانست که در آن به آموزه عزلت و چلهنشینی، برای قطع علایق نفسانی و تحصیل مکاشفات و تجارب عرفانی، بسیار تأکید و توجه میشود اما این خلوتگزینیها، با مسئولیتگریزی اجتماعی، بیکارگی و طفیلیگری، همراه نیست. دیگر ویژگی مهم تصوف علاءالدوله که پژوهش حاضر، درصدد بررسی و تحلیل آن برآمده، گرایشهای بارز شیعی اوست. نتایج این بررسی، نشان میدهد که دیدگاههای علاءالدوله درباره سه موضوع مهم: 1. واقعه غدیر خم و منصب جانشینی پیامبر؛ 2. ارادت و مودّت ایمانی نسبت به اهلبیت؛ 3. موعود آخرالزمان و مهدویت، همسان و همسو با عقاید شیعه امامیه است. درباره توصیفهای مبالغهآمیز از خلیفه اول در العروه و عبارات عجیب و غریب و مردود در مورد خلیفه دوم در چهل مجلس که حتی مضامین برخی آنها بر کفر و فساد دلالت دارد، مسأله تقیه و حفظ وحدت در عصر ایلخانان و احتمال جعل و تحریف را نباید از نظر دور داشت.
Machine summary:
وی در رسالات متعدد خود، همچون: العروه لاهل الخلوه و الجلوه، مالابد منه فی الدین، مناظرالمحاظرللمناظرالحاظر و چهل مجلس آشکارا، اعتقاد خود به امامت و خلافت بلافصل حضرت علی( بعد از پیامبر اکرم( و ارادت خویش نسبت به اهلبیت( را اظهار میدارد.
. دیدگاه علاءالدوله در مورد موعود آخرالزمان و مهدویت علاءالدوله در بسیاری از آثارش، با استناد به احادیث نبوی، درباره اصل و نسب و هدف و مأموریتی سخن گفته که حضرت مهدی7 پس از ظهورش در پیش دارد؛ از جمله در العروه دراینباره میگوید: بدانکه اگر توفیق الهی نصیب گردد، جمع میشود سلطنت و ولایت در یک شخص؛ به برکت او به صلاح درآید احوال خلایق در ظاهر و باطن و به صورت و معنی بر وجه اکمل و افضل، و امید میدارم ظهور مهدی موعود، که حدیث مصطفوی ـ علیهالصلوه و السلام ـ بدان ناطق است که فرمود: «لو لم یبق من العالم الا یوم واحد لطول الله ذلک الیوم لخروجه» و دیگر فرمود: «المهدی من ولد فاطمه اسمه اسمی و کنیته کنیتی تملا الارض قسطا و عدلا کما ملئت جورا و ظلما».
دیدگاه علاءالدوله نسبت به خلفای سهگانه، معاویه و یزید کلمات علاءالدوله در خلال آثارش، مبنی بر پذیرش اصل امامت و خلافت حضرت علی(، مطابق با عقاید شیعه، و اظهار ارادت قلبی، مکررا و مؤکدا در حق خاندان پیامبر اکرم(، هیچگاه به بدگویی از دیگر خلفا و سب و لعن آنها نینجامیده، حتی در پارهای موارد، به مدح و بیان فضایل ایشان به گونهای نپذیرفتنی نیز پرداخته شده است.