Abstract:
هانری کربن (1903 ـ 1978.م) فیلسوف فرانسوی و نخستین مفسر غربی فلسفه سهروردی است. اندیشه های او مشتمل بر تاویل، پدیدارشناسی و «نظریه فراتاریخ» است. هدف پژوهش حاضر، شرح و بررسی این نظریه و تاثیر آن در بررسی وی از فلسفه و عرفان ایرانی- اسلامی است. در گستره مطالعات نظری درباره تاریخ، «فلسفه تاریخ» برگرفته از مطالعات فلسفی است و بر این اساس به بررسی تاریخ و حوادث آن میپردازد. بنظر کربن، گزارش تاریخ فلسفه، بر مبنای نظریه فلسفه تاریخ قابل بررسی نیست؛ زیرا نمیتوان حوادث آن را براساس ربط علی و معلولی توصیف کرد. اندیشه کربن در این مسئله مبتنی بر الهیات است و با رهیافت، نسبت تاریخ و انسان، ادوار حکمت ایران باستان، فلسفه اسلامی و بویژه فلسفه سهروردی (540 ـ 587 ﻫ .ق) و عرفان را تفسیر کرده و حوادث آن را مسبوق به عالم مثال دانسته است. آموزه های ادموند هوسرل (1859 ـ 1928.م) و مارتین هایدگر (1889 ـ 1976.م)، او را در طرح نظریه فراتاریخ یاری کرده است. جستار حاضر نخستین تلاش برای بررسی و تحلیل نظریه فراتاریخ نزد هانری کربن خواهد بود.
Machine summary:
"کربن نمیتوانست بدون نظر به قرآن کریم، نسبت فلسفه اسلامی را با نظریه فراتاریخ طرح کند و ازاینرو بخشی از مطالعات او ماهیت دینی یافته، زیرا در قرآنکریم، تبیین کمال انسان و مواجهه او با حوادث گوناگون بعنوان امر تاریخی مطرح نشده و بلکه با مبانی نظریه فراتاریخ قابل تفسیر است.
کربن پیشتر به چارچوب نظریه فراتاریخ با پشتوانه پدیدارشناسی و «فلسفه تطبیقی» 4 قائل بود و در مواجهه با اندیشههای فلسفی و عرفانی در ایران و اسلام از این تفکر اطمینان حاصل کرد که با طرح پیوند تاریخ، فلسفه تطبیقی و پدیدارشناسی و بازنگری در اصول نظریه فراتاریخ، میتوان سیر حوادث معنوی و علل وقوع آن را در فلسفه و عرفان ایرانی و اسلامی تبیین کرد.
کربن وجه تمایز فلسفه تاریخ از فراتاریخ را رهایی از اندیشه و تعطیل معرفت و عقل میداند و معتقد است «فلسفه تاریخ، قائل به تعطیل است»( 2 ) تعطیل در این عبارت ناظر به معرفت و عقل است، زیرا در فلسفه تاریخ ربط ضروری و علی میان حوادث تاریخ موجب نفی دخالت اراده انسان میشود که مسبوق به معرفت و عقل است.
( 1 ) این سخن، منشأ اعتقاد کربن در تبیین نسبت انسان و تاریخ و نیز مبین تأثر وی از اندیشههای فلسفی و عرفانی در ایران و اسلام بوده است؛ چنانکه میگوید: وقتی انسان خود را در تاریخ میافکند، فلسفه تاریخ تدوین میشود.
بنیان معرفتی نظریه فراتاریخ چارچوب نظری کربن برای فهم و تفسیر تاریخ فلسفه و عرفان ایرانی ـ اسلامی بوده، زیرا این نظریه به نسبت معرفتی انسان نیز ناظر است و معرفت را اساس اتصال به گذشته و حال و آینده دانسته است."