Abstract:
هدف پژوهش: این پژوهش با هدف بررسی تذهیبهای قرآنی عصر تیموری محفوظ در موزه آستان قدس رضوی انجام شده است و ضمن شناسایی آرایههای قرآنی همچون: شمسه، دعای افتتاح، سرلوح، صفحات متن (حاشیه صفحات)، نشان آیات (جزء، سجده، حزب)، گلآیهها، فهرست سورهها و صفحات ختم، بهنحوه صفحهآرایی و ساختارشناسی فرم نقوش و رنگ میپردازد. از طرفی، مطالعه در این زمینه بهمنظور دستیابی به آرمان والایی است که در اطلاعات کتابهای آموزشی رشته هنر تذهیب و ارتقای نظام آموزش هنری ایران کمتر به آن توجه شده است.
روش پژوهش و جامعه آماری: پژوهش پیشرو به روش پیمایشی و با رویکرد توصیفی _ تحلیلی صورت گرفته و اطلاعات از طریق منابع کتابخانهای و گردآوری تصاویر بهصورت میدانی از موزههای موردنظر جمعآوری شدهاست. با مطالعه آثار قرآنی موزه آستان قدس رضوی و مشورت با کارشناسان خبره این بخش، هفت نسخه نفیس سنددار مرتبط با عصر مذکور و زمینه مطالعه پژوهش حاضر به روش هدفمند انتخاب شد. با مشاهده این نسخهها، ویژگیهای آرایههای آن مشخص شده است.
یافتههای تحقیق: یافتهها نشان داد ساختار عناصر بصری شامل انواع نقوش تزئینی اسلیمی، ختایی، هندسی و خوشنویسی است. نقوش اسلیمی با 38.8% بیشترین نقوش تزئینی را دربردارد، گلهای ختایی22.4% و 3.4% نقوش هندسی و 27.3% توزیع خوشنویسی در صفحه است. صفحهآرایی به صورت 3کتیبهای، 5کتیبهای و 6کتیبهای ساختاربندی شده است. صفحات بهطور میانگین با تقسیمهای طلایی آراسته و تدوین شدهاند. لاجورد و طلا غالبترین رنگهای بهکاررفته در این آثار است.
نتیجهگیری: موزه آستان قدس رضوی از جمله کلکسیونهای عظیم در جهان است و قرآنهای مذهّب فاخر و نفیسی را در خود گنجانده است. نسخههای قرآنی عصر تیموری در آن از ویژگیهای خاصی برخوردار است؛ از جمله آن استحکام، منطق، نظم و ریتم، تقارن، ترکیببندیهای ساماندهیشده، صفحهآراییهایی بر مبنای تناسبهای طلایی از جمله مولفههای برجسته نسخههای مورد مطالعه هستند. از اینرو، شناختن ساختار فرمی عناصر تزئینی _ بصری و عناصر نوشتاری و بهکارگیری آنها در قرآنآرایی، لازمه فهم دقیق از اصالت نقوش است. از نقوش تزئینی اصیل مانند اسلیمی، ختایی، هندسی و خطوطی همچون نسخ، محقق و... در آراستن قرآنهای تیموری مورد مطالعه بهرهبرده شده است که بیانگر مشخصههای اصلی تذهیبهای قرآنی عصر تیموری است و استفاده از این عناصر، در تثبیت و تحکیم مبانی فکری نظام آموزشی هنری کشور نقش بسزایی دارد.
Machine summary:
ir"/> چکیده تاریخ دریافت: 1/5/96 _ تاریخ پذیرش: 21/6/96 هدف پژوهش: این پژوهش با هدف بررسی تذهیبهای قرآنی عصر تیموری محفوظ در موزه آستان قدس رضوی انجام شده است و ضمن شناسایی آرایههای قرآنی همچون: شمسه، دعای افتتاح، سرلوح، صفحات متن (حاشیۀ صفحات)، نشان آیات (جزء، سجده، حزب)، گلآیهها، فهرست سورهها و صفحات ختم، بهنحوۀ صفحهآرایی و ساختارشناسی فرم نقوش و رنگ میپردازد.
به همین جهت، در این مقاله سعی بر آن است تا اهمیت پرداختن به چنین موضوعی را با توجه به نسخههای قرآنی مذهب عصر تیموری محفوظ در موزۀ آستان قدس رضوی بررسی کرد.
نسخههای قرآنی مذهب محفوظ در موزۀ آستان قدس رضوی از چه نوع آرایههای قرآنی برخوردار هستند؟ میزان تناسبات رعایتشده در صفحهآرایی و ترکیببندی نسخههای مورد مطالعه و نیز ساختارشناسی عناصر تزئینی آراستهشده در قرآنهای مذهب به چه صورت انجام شده است؟ 2.
مؤلفهها و ویژگیهای حاکم در نظام چیدمان ترکیببندی آرایههای مذهب قرآنی و فرم عناصر تزئینی _ بصری تذهیبهای قرآنی مورد مطالعه چیست؟ پیشینۀ پژوهش با توجه به بررسیها و تبیینهای صورتگرفته در این زمینه، آثاری موجود است که در آنها بهصورت مختصر و گذرا به چنین مباحثی پرداخته شده است.
(نجارپور، 1395: 47-48) در مطالعه و تفحص منابع مطالعاتی، تحقیق جامع و مشخصی که چگونگی فرم نقوش و یا اصالت ساختار تذهیبهای قرآنی عصر تیموری موزۀ آستان قدس رضوی را نشان دهد، یافت نشده است.
ریزکاری، </رجوع شود به تصویر صفحه> پرکاری، تنوع رنگ در نقوش اسلیمی و استفاده از نقوش ختایی در تذهیب قرآنهای دورۀ تیموری موزۀ آستان قدس رضوی نمود بیشتری یافته است.