Abstract:
تفسیر که به پرده برداشتن از چهره کلمات و جملات آیات قرآن تعریف شده، روشهایی دارد که ازجمله آنها روش تفسیر قرآن به قرآن است. در این روش برخی با ادعای کفایت قرآن برای بیان معانی خویش، نیازی به استفاده از روایات در تفسیر آیات نمیبینند. در میان تفاسیر شیعه، ازجمله تفاسیر مدعی پیروی از این روش، تفسیر تسنیم است. در این تفسیر که تکمله تفسیر المیزان شمرده شده، مفسر با جدا نمودن بخش روایی از بخش تفسیر، تلاش کرده در کشف مدالیل و مقاصد آیات از خود آیات کمک گیرد، ازاینرو مفسر از قرآنبسندگان در تفسیر شمرده شده است. این مقاله با مروری در این تفسیر، نشانگر آن است که نمیتوان مفسر را از قرآنبسندگان در تفسیر شمرد؛ زیرا به جز در بخش «بحث روایی» و قسمتهای «اشارات و لطائف» در بخش تفسیر این کتاب نیز در مواردی از روایات استفاده شده است و این خود نقضی بر ادعای قرآنبسندگی در این تفسیر و نشانی از عدول مفسر از مبنای خود در تفکیک جایگاه تفسیر قرآن به قرآن از مباحث روایی است. این موارد اغلب در تعیین مصداق و کشف مراد از واژگانی است که در معنای آنها ابهام وجود داشته است.
Machine summary:
"(جوادی آملی، 1388: 1 / 21) تفسیر تسنیم، از جهت ساختار اصلی پیرو تفسیر المیزان (یداللهپور، 1387: 11) و باورمند به روش تفسیر قرآن به قرآن است، اما تفاوتهایی میان آنها مشاهده میشود که از آن جمله تفاوت در محتوای تفسیر است؛ زیرا اگرچه جایگاه بحثهای روایی در تفسیر المیزان جدا و مشخص شده، اما در مقام تفسیر، میان مباحث قرآنی و روایی، تفکیک نشده، اما در تفسیر تسنیم، افزون بر جداسازی جایگاه این دو بحث، در خود بحث تفسیری نیز این تمایز رعایت شده است؛ یعنی در بیان معانی قرآن، از خود قرآن کمک گرفته شده و در تفسیر آیه، به روایت استدلال نشده است.
(همان: 564) در اینجا دو نکته قابل ذکر است: نخست اینکه اثبات تعبدی بودن ذکر واژه «حطه» چون مربوط به امت اسلام نیست و تنها در تعیین اینکه چرا بنیاسرائیل در تبدیل آن مورد توبیخ و سرزنش قرار گرفتهاند، نقش دارد، امری فقهی بهشمار نمیرود و موضوعی تفسیری است؛ دوم اینکه در عبارت «استفاده آن از ظاهر آیه آسان نیست»، ظاهرا واژه «آسان» بهعنوان متضاد واژه «دشوار، مشکل و سخت» بهکار نرفته است، بلکه «آسان نبودن» در اینجا بهمعنای «ممتنع و غیر ممکن بودن است»، قرینه این معنا آن است که مفسر موظف به اجتهاد در کشف مراد الهی است و در معنای «اجتهاد» بهکار گرفتن حداکثر توان ـ استفراغ وسع ـ برای دستیابی به مراد الهی اخذ شده (حلی، 1404: 240؛ کرکی عاملی، 1414: 2 / 43) و معلوم نیست انتخاب راه آسان، مفسر را به حقیقت برساند، اگر انتخاب راه آسان برای تفسیر قرآن و اکتفا به آن از سوی مفسر جایز باشد، در این صورت بههیچ روی نمیتوان ادعا کرد که مراد الهی در چنین تفسیری کشف شده است."