Abstract:
خراسان بزرگ در عصر تیموری دارای تحولات بسیار چشمگیری در ساخت مقبرهسازی صوفی، میگردد. مقبره مولانا ابوبکر تایبادی از این حیث مستثنا نیست. این مقبره در سال 848ق/ 1444م به دستور پیر احمد خوافی وزیر شاهرخ تیموری جهت مسجد و نمازخانه توسط بزرگترین معماران دوره تیموری (دو برادر به نامهای غیاثالدین و قوامالدین شیرازی) در شهر تایباد بنا شد. آن چیزی که این بنا را از حیث مطالعات معماری و باستانشناسی برجسته میکند، بهرهگیری معمار از هندسه کاربردی عصر تیموری، در ساخت آن میباشد. در این پژوهش با اتخاذ رویکرد تحلیلی، استفاده از منابع کتابخانهای، ثبت و مشاهده میدانی میتوان گفت یکی از ویژگیهای متمایز معماری دوره تیموری بهرهگیری هر چه بیشتر از هندسه در طرحهای معماری است که نمود آن را میتوان در پلان، ایوان رفیع و گنبدخانه بقعه مولانا زینالدین ابوبکر تایبادی مشاهده کرد. با تحلیل هندسی این بنا میتوان اظهار داشت که معمار در طراحی این بنا از مشتقات 3√، 5√و2√ بهره گرفته است.
The great Khorasan witnessed remarkable developments in the construction of the Sufi mausoleums during the Timurid period and the tomb of Mawlana Abu Bakr Taybadi is no exception in this regard. The tomb was built in 848 AH on the order of Pir Ahmad Khafi, minister of Shahrokh Timurid, by the greatest architects of the Timurid period (two brothers called Ghiyath al-Din and Qavameddin Shirazi) in Taybad to be used as a mosque and prayer hall. What distinguishes this building in terms of architectural and archaeological studies is the use of applied geometry of the Timurid period in construction of this monument. In the present study, it is attempted to use the library resources as well as field observation and recording through an analytical approach. It can be argued that one of the distinctive features of the Timurid architecture is the use of geometry in architectural designs as much as possible, representation of which can be seen in the plan, the high veranda, and the done house of Mawlana Abu Bakr Taybadi’s tomb. By geometric analysis of this building, it can be stated that the architects have used the derivatives of √3, √5, and √2 in the design of the plan, the dome house, the façade and the veranda of this monument.
Machine summary:
در اين پژوهش با اتخاذ رويکرد تحليلي، استفاده از منابع کتابخانه اي، ثبت و مشاهده ميداني ميتوان گفت يکي از ويژگيهاي متمايز معماري دوره تيموري بهره گيري هر چه بيشتر از هندسه در طرح هاي معماري است که نمود آن را ميتوان در پلان ، ايوان رفيع و گنبدخانه بقعه مولانا زين الدين ابو بکر تايبادي مشاهده کرد.
در برابر مزار شيخ ، بناي باشکوهي ديده ميشود که بنا بر شواهد موجود، در سال ٨٤٨ق / ١٤٤٤م به دستور پير احمد خوافي؛ وزير شاهرخ تيموري جهت مسجد و نمازخانه توسط بزرگ ترين معماران دوره تيموري (دو برادر به نام هاي غياث الدين و قوام الدين شيرازي) بنا شده است .
مطالعات پژوهشگران شوروي در اين زمينه بسيار ارزشمند است ، مطالعاتي چون «تحليل هاي هندسي» از بولاتف بر آرامگاه «قتلغ آقا در سمرقند»؛ «مان کوفسکايا»، بر «آرامگاه خواجه احمد يسوي و جامع سمرقند»؛ «مدرسه گوهرشاد هرات » توسط «دونالد ويلبر» که بيشتر بر روي بناهاي دوره تيموري آسياي ميانه متمرکز بوده اند (گلمبک و ويلبر، ١٣٧٤).
سپس با توجه به اين که در دوره تيموري معماران از چندين سيستم تناسبات درزمينۀ ساخت بنا استفاده ميکردند، با بررسي پلان ، نما و گنبد خانه بقعه شيخ زين الدين ، الگوي هندسي به کاررفته بازشناسي شده است .
معمار در طراحي اين بنا از قواعد يا الگوهاي هندسي موجود در معماري عصر تيموري استفاده کرده است .
What distinguishes this building in terms of architectural and archaeological studies is the use of applied geometry of the Timurid period in construction of this monument.