Abstract:
انبوه و شتاب رخدادهای صد سال اخیر ایران، زمان ایرانی را دچار فشردگی و مفاهیم زبان فارسی را دچار آشوب کرده است. این آشوب معنایی در میدان واژگانی یک مفهوم و رقابت واژههای همخانواده بهخوبی نمایان میشود. «رنجبر»، «مستضعف»، «زحمتکش»، «تهیدست» و «قشر آسیبپذیر» را میتوان متعلق به میدان واژگانی «فرودستان» دانست و این پرسشها را مطرح ساخت که دلایل پدیدآیی هر کدام از آنها چه بوده است و چه طور در دورهای خاص به واژگانی کلیدی در رویدادها و دورههای تاریخ معاصر بدل شدهاند؟ روابط قدرت و ایدئولوژی پنهان در پس گفتمانهای مولّد و مبلّغ این واژهها کداماند؟ چه بینامتنیتی در این میان وجود دارد؟ هر واژه چه طور هژمون شده است؛ چه مدلولهایی داشته و در طول زمان چه چرخشهای معناییای را از سر گذرانده و این چرخشها و اوج و افولها در چه شرایطی ممکن شده است؟ در این موضوع مطالعاتی، که هم سویههای تاریخی دارد و هم زبانی، پیش از همه، روش و الگوی پژوهش است که خود بدل به مسئله میشود تا از خود بپرسیم کدام رویکردهای تاریخی و زبانی میتوانند به پژوهشگر در یافتن پاسخی دقیقتر به این پرسشها یاری رسانند؟ از این رو، پیشنهاد پژوهش نظری حاضر ساخت الگویی ترکیبی از رشتههای زبانشناسی و تاریخ است که در آن تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف در مرکز قرار میگیرد و تلاش میشود با کمک گرفتن از دو رویکرد دیگر از حوزههای تاریخ و معناشناسی، یعنی تاریخ مفهومهای رینهارت کوزلک و میدان واژگانی یوست تریر، یک الگوی نظری فراهم شود که هم به کار مورخانی بیاید که دغدغههای زبانی دارند و هم یاریگر زبانشناسانی باشد که تاریخی فکر میکنند.
The Iranian time and the Persian language concepts have been condensed and accumulated by the
plurality and accelerated events of the last century. The semantic chaos is manifested in a lexical
field of a concept and competition of the synonymous words. “Ranjbar”, “Mostaz’af”, “Zahmatkesh”,
“Tohidast”, and “Gheshr-e Asibpazir” can be considered as belonging to the lexical field of “Forudastan”
(the subalterns) and questions can be raised of what are the reasons for their emergence and how
they have become keywords in the events and periods of contemporary history in a particular stage;
what are the relations of power and ideology hidden behind the productive and preaching discourses
of these words; what kind of intertextuality is there; how each word has become hegemonic; what
meanings they have and what semantic fields they have gone through over time, and under what
conditions these fluctuations and peaks and declines have been possible. In this study, which has both
historical and linguistic aspects, first of all, the research method and model, itself, becomes a problem
that make us to ask which historical and linguistic approaches can help the researcher to find more
accurate answers to these questions. As such, the present theoretical research proposes a combined
model of linguistics and history in which Fairclough’s critical discourse analysis is centralized and two
other approaches from the fields of history and semantics, namely conceptual history by Reinhart
Koselleck and lexical field by Jost Trier, are applied to provide an analytical model that works for both
historians with linguistic concerns and for linguists who think historically.
Machine summary:
«رنجبر»، «مستضعف »، «زحمتکش »، «تهیدست » و «قشر آسیب پذیر» را میتوان متعلق به میدان واژگانی «فرودستان » دانست و این پرسش ها را مطرح ساخت که دلایل پدیدآیی هر کدام از آنها چه بوده است و چه طور در دوره ای خاص به واژگانی کلیدی در رویدادها و دوره های تاریخ معاصر بدل شده اند؟ روابط قدرت و ایدئولوژی پنهان در پس گفتمان های مولد و مبلغ این واژه ها کدام اند؟ چه بینامتنیتی در این میان وجود دارد؟ هر واژه چه طور هژمون شــده است ؛ چه مدلول هایی داشته و در طول زمان چه چرخش های معناییای را از سر گذرانده و این چرخش ها و اوج و افول ها در چه شرایطی ممکن شده است ؟ در این موضوع مطالعاتی، که هم سویه های تاریخی دارد و هم زبانی، پیش از همه ، روش و الگوی پژوهش است که خود بدل به مسئله میشود تا از خود بپرسیم کدام رویکردهای تاریخی و زبانی میتوانند به پژوهشگر در یافتن پاسخی دقیق تر به این پرسش ها یاری رسانند؟ از این رو، پیشنهاد پژوهش نظری حاضر ساخت الگویی ترکیبی از رشته های زبان شناسی و تاریخ است که در آن تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف در مرکز قرار میگیرد و تلاش میشود با کمک گرفتن از دو رویکرد دیگر از حوزه های تاریخ و معناشناسی، یعنی تاریخ مفهوم های رینهارت کوزلک و میدان واژگانی یوســت تریر، یک الگوی نظری فراهم شــود که هم به کار مورخانی بیاید که دغدغه های زبانی دارند و هم یاریگر زبان شناسانی باشد که تاریخی فکر میکنند.