Abstract:
یکی از مهمترین دغدغههای بشر در تمام ادوار تاریخی، مقولۀ تعلیم و تربیت و پرورش نسل جوان برای ورود به اجتماع و جامعهپذیری آنان بودهاست. در مطالعۀ مناسبات مختلف تعلیم و تربیت با جامعه، نمیتوان از مسألۀ جنسیت غافل ماند. تعلیم و تربیت در لایههای پیدا و پنهان خود در پی تربیت انسانهایی است که از مرحلۀ ادنای انسانیت به مرتبۀ عالی آن دستیابند و از جمله با نگاهی روشنفکرانه، سعی در رعایت حقوق جنسیتی افراد جامعه داشتهباشند. از میان اجزای نظام آموزش و پرورش، کتابهای درسی به طور مستقیم و غیرمستقیم در القای درست یا نادرست نقشها و تصاویر جنسیتی زنان و مردان نقش دارند. علیرغم این که نحوۀ انعکاس جنسیت در کتابهای درسی اهمّیّت فوقالعاده دارد، در تحقیقات پیشین مربوط به آموزش زبان عربی در ایران، این موضوع بررسی نشدهاست. در این پژوهش سعی شده تا این ابزار آموزشی از منظر جهتگیری جنسیتی مورد ارزیابی قرار گیرد. در این راستا، کلیه کتابهای عربی دورۀ اوّل متوسّطۀ سال تحصیلی 99-1398 در 6 مؤلّفۀواژههای جنسیتی، کاربرد اسامی زنانه و مردانه، کاربرد ضمایر مؤنث و مذکّر، تصاویر، فعّالیتهای ورزشی و مشاغل، مورد مطالعه قرار گرفتند. به منظور گردآوری و تجزیه و تحلیل دادهها، دو رویکرد بررسی فراوانی واژهها و تحلیل محتوا به کار گرفتهشد. علاوه بر این روش، وزندهي آنتروپي شانون برای تعیین ضریب اهمّیّت مؤلّفههای مورد بررسی در کتابهای درسی عربی تحت مطالعه و روش تصميمگيري چند معيارۀ تاپسيس برای اولویتبندی کتابهای درسی عربی تحت مطالعه از منظر نابرابری جنسیتی مورد استفاده قرار گرفتند. نتایج بررسیها نشان داد که در کتب بازنگریشده، در مؤلّفههای «واژههای جنسیتی و تصاویر کتاب» تعادل بیشتری بین دو جنس ایجاد شدهاست، امّا همچنان نابرابری جنسیتی در برخی زمینهها به چشم میخورد. تقویت ارزشهایی چون کسب علم و دانش برای هر دو جنس، تقویت روحیۀ قهرمانی در عرصههای ورزشی برای زنان و ترسیم جایگاه والای مادر از نکات مثبت کتابهای این دوره است.
کانت ولاتزال قضیه تعلیم جیل الشباب واعدادهم للدخول فی المجتمع والاندماج فیه من اهم الاهتمامات البشریه فی مختلف العصور التاریخیه. لایمکننا تجاهل قضیه النوع الاجتماعی فی دراسه العلاقات التعلیمیه المختلفه مع المجتمع. بعباره اخری؛ تربیه الناس للوصول الی اعلی مستوی الانسانیه والمحاوله لتحقیق المساواه بین الجنسین، هذا هو ما یبحث عنه نظام التربیه والتعلیم فی طبقاته المخفیه. من بین مکونات النظام التعلیمی، للکتب المدرسیه بشکل مباشر وغیر مباشر حصه الاسد لازاله التمییز بین الجنسین. هدفت هذه الدراسه الی تقییم هذه الاداه التعلیمیه من وجهه نظر النوع الاجتماعی. علیه فقد تمت دراسه جمیع الکتب العربیه للمرحله الاعدادیه من العام الدراسی 99 -1398 فی سته عناصر الا وهی المفردات الخاصه بالنوع الاجتماعی (الانوثه والذکوره) واستخدام اسماء الانثی والذکر، وتوظیف الضماير للاناث والذکور، والصور، والنشاطات الریاضیه، والمهن. لجمع البیانات وتحلیلها استخدمنا عدد تکرار المفردات وتحلیل المحتوی. اضافه علی ذلک استخدمنا منهج تقییم انتروبی شانون هادفین تحدید مدی اهمیه العناصر المدروسه فی الکتب عینه البحث کما وظفنا منهج تابسیس لاخذ قرار متعدد المعاییر لتصنیف الکتب من حیث عدم المساواه الجنسانیه؛ مما اثری نتايج البحث فجاء اهمها علی الشکل الاتی: تلاحظ المساواه بین الجنسین (الانثی والذکر) اکثر من السابق فی الکتب المدروسه فی عنصری المفردات الخاصه بالنوع الاجتماعی والصور، ولکن لانزال نواجه التمییز والتحیز لصالح الرجال فی بعض المجالات. ان تقویه بعض القیم نحو التعلم للجنسین، واشعال روح البطوله فی النشاطات الریاضیه للنساء، وتجسید المکانه الجلیه للام تعد من النقاط الایجابیه للکتب العربیه الجدیده التالیف لهذه المرحله.
One of the most important concerns of mankind in all historical periods has been the issue of educating the young generation to enter their community and socialize. In the study of the different relations of education with society, one cannot ignore the issue of gender. In other words, to educate people who have reached the highest level of humanity and to strive for equality between men and women in an enlightened perspective, it is desirable that education in its hidden layers be followed. Among the components of the education system, textbooks are directly and indirectly involved in the elimination of gender discrimination between men and women. This study aimed to evaluate this educational tool from the perspective of gender orientation. In this regard, all Arabic books of the first semester of the academic year 1398-99 were studied in six components: gender words, female and male names, female and male pronouns, pictures, sports activities, and occupations. In order to collect and analyze the data, two approaches to word frequency and content analysis were used. In addition, the Shannon entropy weighting method was used to determine the coefficient of importance of the components studied in the Arabic textbooks under study and the TOPSIS Multi-criteria decision making method was used to prioritize the Arabic textbooks under study from the perspective of gender inequality. The results showed that in the reviewed books, some components of gender equality
such as gender words and pictures were more balanced, but gender inequality remained in some areas. Strengthening values such as the acquisition of science and knowledge for both sexes, reinforcing the spirit of heroism in sports for women, and highlighting the high status of motherhood are some of the highlights of this year's books.