Abstract:
هدف این جستار معرفی متنی در علوم غریبه از دورۀ صفوی است. بهزعم نگارنده، این متن که در مقالۀ حاضر از آن با نام «لیمیای صفوی» یاد میشود، از آثار تازهیاب ملاجلال منجم یزدی، مورخ و منجم عصر شاهعباس اول صفوی است که در نسخههای متعددی، با متن اسرار قاسمی، اثر مشهور ملاحسین واعظ کاشفی از عالمان متأخر تیموری، درهم آمیخته است. نویسنده در معرفی متن و اثبات مدعیات خود، ابتدا تاریخچهای از توجهات علمی و نسخهشناسانه به لیمیای صفوی به دست داده و در بخش اصلی و فرجامین مقاله به ادلّۀ تاریخی و نسخهشناختیِ انتساب این متن به دورۀ صفویه و ملاجلال منجم یزدی پرداخته است.
The purpose of this research is to expound a book on occult sciences from the Safavid period. In my opinion, this text, which, in the present article, is referred to as “The Limiya-ye Safavi”, is one of the newly found books authored by Mulla Jalal Monajjem of Yazd, a historiographer and astrologer from the time of Safavid Shah Abbas I, having been confused, in many MSS, with the Asrar-e Qasemi, the renowned book by Mulla Huseyn Va’ez-e Kashefi, a late Timuri scholar.While introducing this book and trying to prove my assertions, I will first present a brief account of scientific and codicological studies of “The Limiya-ye Safavi”, and then in the main and final part of the article, I will deal with the historical and codicological grounds for ascribing the book to the Safavid era and to Mulla Jalal Monajjem of Yazd.
Machine summary:
بهزعم نگارنده، این متن که در مقالۀ حاضر از آن با نام «لیمیای صفوی» یاد میشود، از آثار تازهیاب ملاجلال منجم یزدی، مورخ و منجم عصر شاهعباس اول صفوی است که در نسخههای متعددی، با متن اسرار قاسمی، اثر مشهور ملاحسین واعظ کاشفی از عالمان متأخر تیموری، درهم آمیخته است.
1 نویسنده در پی اثبات این ادعاست که این رساله، که بخشی از رسالۀ اسرار قاسمی نوشتۀ ملاحسین واعظ کاشفی است، از مکتوبات ملاجلال منجم یزدی، منجم و مورخ دربار شاهعباس اول صفوی است که به متن اصلی اسرار قاسمی افزوده شده و حاوی آگاهیهای ارزشمندِ تاریخی و اجتماعی است.
لوری در این مقاله که «اسرار قاسمیِ کاشفی و جادو در عصر تیموری» نام دارد (Lory, 2003)، چاپ اُفستِ رسالۀ چاپ سنگیِ بدونِ تاریخ اسرار قاسمی را که توسط محمدحسن علمی 3 چاپ شده مبنای کار خود قرار داده است (برای مشخصات این نسخه، نک.
سابتلنی 1 ، نویسندۀ مدخل «کاشفی» در دانشنامۀ ایرانیکا نیز ـ که خود سردبیرِ مهمانِ ویژهنامۀ کاشفی در مجلۀ مطالعات ایرانی بوده ـ بدون توجه به جزئیات مذکور، اسرار قاسمی را رسالهای دربارۀ علوم غریبه در عصر تیموری و ازکاشفی انگاشته و مرجع اصلی او برای این اظهار نظر غیردقیق، مقالۀ لوری بوده است(نک.
یک رسالۀ نسبتاً مشهور از میان این رسالهها منسوب به شیخ شهابالدین سهروردی و در علوم غریبه است و همانطور که اشاره شد کاشفی خود در مقدمۀ اسرار قاسمی میگوید که بخش «لیمیا» را از این کتاب ترجمه کرده است، اما بررسی نگارنده نشان میدهد که سهروردی اساساً صاحب رسالهای با نام حل المشکلات نبوده است.