Abstract:
قتل یا شیوه ای از مردن و در مواردی خودکشی که در شرایط خاصی در برخی کشورها اعمال می شود و قانونی است. مرگ آسان و مرگ شیرین دیگر نامهای اتانازی هستند. اتانازی کلمهای یونانی و به معنای مرگ راحت است؛ مجازات اتانازی از مسائل چالش برانگیز در حوزه پزشکی و حقوقی است. نخستین کشوری که اتانازی را قانونی کرد، کشور سوییس بود. بعد از آن هلند و بلژیک این شیوه را به رسمیت شناختند و حتی برای آن محدودیت سنی نگذاشته اند. البته افرادی که زیر هجده سال هستند باید رضایت قانونی والدین خود را داشته باشند. در بعضی از ایالتهای آمریکا اتانازی به روش غیر مستقیم مورد تصویب است اما در برخی از ایالتها با وجود قانونی بودن کلیساها اجازه برگزاری مراسم را نمیدهند. در حقوق جزای اختصاصی برای سهولت در مطالعه، جرایم به دستههای مختلفی همچون جرایم علیه اشخاص، جرایم علیه اموال و مالکیّت، جرایم علیه امنیّت و آسایش عمومی، جرایم علیه عفّت و اخلاق عمومی و غیره تقسیم میشوند. در مورد جرایم علیه اشخاص، «قتل» (آدمکشی) جزو مهمترین جرایم است.
قتل در نظامهای حقوقی دنیا انواع مختلفی را شامل میگردد و از جمله در نظام حقوقی ایران به قتل عمد، شبه عمد، خطای محض و غیر عمد تقسیم میگردد. عمل «خودکشی» (انتحار) نیز نوعی از قتل محسوب میشود. در واقع جرم قتل، کشتن فردی توسّط فرد دیگری به ناحق است؛ امّا انتحار، کشتن فردی توسّط خود منتحر است. بنابراین در قتل نفس، «قاتل» (جانی) و «مقتول» (مجنیعلیه) متفاوت هستند؛ لکن در خودکشی، قاتل و مقتول یکی هستند. به عبارت دیگر، خودکشی قتلی است با «اتانازی»( Euthanasie) یا «قتل ترحّمی» (Mercy Killing) نیز نوعی قتل است که از جهاتی به خودکشی و از جهاتی هم به قتل عمد شباهت دارد. بنابراین «قتل از روی ترحّم» را میتوان مرز بین قتل و انتحار دانست. اتانازی یا مرگ از روی ترحم یکی از مسائل جدید و چالش برانگیز در حوزهی حقوق پزشکی است. مقالهی حاضر با توجه به قانون مجازات 1390 اثبات میکند که در میان انواع اتانازی «اتانازی فعال و غیرداوطلبانه» با احراز شرایط قتل عمد، بهموجب بند «الف» مادهی 291 قانون مزبور مجازات قصاص را به همراه دارد. اما «اتانازی فعال و داوطلبانه» بر مبنای رضایت مجنیعلیه قتل عمد نبوده و بهموجب مادهی 366 مجازات کمتری نیز درپی خواهد داشت. در مقابل اتانازی «غیرفعال» که عموما عنصر مادی آن با ترک فعل مسبوق به قانون یا قرارداد همراه است، مشمول مادهی 296 این قانون و مادهواحده خودداری از کمک به مصدومین میشود. مگر اینکه بهموجب فعل مثبت مادی واقع شود، که هم چون موارد گذشته از مصادیق بند «الف» مادهی 291 خواهد بود.
Machine summary:
حال سوال اینجاست آیا در قانون مجازات اسلامی 1390 نسبت به قتل ترحم آمیز، قانونگذاری خاصی صورت گرفته است؟ آیا بر اساس این قانون، پزشک یا اطرافیان بیمار میتوانند با انحام فعل مثبت مادی یا ترک فعل، به حیات بیمار پایان دهند، و در صورت عدم تجویز چه مسئولیت کیفری خواهد داشت؟ به نظر میرسد قانونگذار همچون گذشته، برای قتل از روی ترحم ، عنوان خاصی را در قانون در نظر نگرفته است.
در مقایسة بین «اُتانازی» با «انتحار» باید به یک نکتة مهم توجّه داشت و آن این است که اگرچه در شریعت اسلام و منطق قرآن، خودکشی به عنوان ارتکاب فعلی حرام، ممنوع شده و به تبع آن دارای عقوبت اُخروی خواهد بود، امّا از دیدگاه حقوق کیفری، مادام که فعل یا ترک فعلی را قانونگذار جرم نشناخته و برای آن مجازات یا اقدامات تأمینی تعیین نکرده است، ولو این اَفعال یا ترک افعال زشت و ناپسند باشند، قابل تعقیب و مجازات نیستند.
بخش پنجم: چارچوب نظری بند اول: دیدگاه های مختلف در اتانازی به نظر مخالفان اوتانازی، مخالفان اخلاقی هومرگ «اتانازی»، با قانونی شدن هومرگ «اتانازی» و رواج آن، انگیزه درمان برخی بیماریها از بین خواهد رفت و جلوی پیشرفت علم پزشکی گرفته خواهد شد، از همه مهمتر نگهداری سالمندان برای افراد و بستگان آنها مشکل شده و از همه مهمتر، اعتماد بیمار به پزشک به علت ترس بیمار از قطع درمان توسط پزشک و انجام اتانازی، از بین خواهد رفت؛ بنابراین دیگر نمیتوان با خیال راحت به هیچ بیمارستانی پا گذاشت.
ک. شریفی خضارتی، امیر: تأمّلاتی در مسائل کیفری، جلد 1، تهران: انتشارات اندیشه عصر، چاپ چهارم، 1394، ص 219 ـ 248٫) در حقوق کیفری این اصل پذیرفته شده که رضایت مجنیعلیه، تأثیری در ماهیت عمل مجرمانه و مسئولیت کیفری ندارد (23).