Abstract:
پایه علم اخلاق بر این اصل استوار است که تغییر اخلاق ممکن است و اگر انسان نتواند اخلاق خود را تغییر دهد آموزههای اخلاقی و توجه به آنها در علم اخلاق نتیجهای نخواهد داشت. شبهه امکان تغییر اخلاق توسط فیلسوفان مختلف پاسخ داده شده است. جلال الدین دوانی و دشتکی با ذکر دلایل نقلی و عقلی، به طرح مسئله امکان تغییر اخلاق و شبهات پیرامون آن پرداختهاند. پاسخ های این دو فیلسوف نسبت به این شبهه متفاوت است. در این مقاله پس از تبیین دیدگاه این دو فیلسوف درباره تغییر پذیری اخلاق، دلایل و شواهد هر یک از آنها بر موضوع طرح، و سپس نقد و بررسی شده است. هدف از این مقاله توصیف دیدگاه این دو اندیشمند و سپس مقایسه آنها با هم است. روش این مقاله مبتنی بر توصیف، تحلیل و مقایسه است. با مقایسه پاسخ ها به این نتیجه میرسیم که دوانی معتقد است که تغییر برخی اخلاقها امکان دارد اما تغییر برخی ممکن نیست، اما دشتکی معتقد به تغییر هر اخلاقی است.کلید واژه: تغییر اخلاق، دیدگاه ها، دوانی، دشتکی، اخلاق جلالی، اخلاق منصوری.
The foundation of the science of ethics is based on the principle that changing ethics is possible and if a person cannot change his ethics, moral teachings and paying attention to them in the science of ethics will have no results. The question of the possibility of changing ethics has been answered by different philosophers. Jalaluddin Davani and Dashtaki have addressed the question of the possibility of moral change and the doubts surrounding it by mentioning narrative and rational reasons. The answers of these two philosophers are different to this question. In this article, after explaining the views of these two philosophers about the changeability of ethics, the reasons and evidences of each of them on the topic of the project, and then criticized and analyzed. The purpose of this article is to describe the views of these two thinkers and then compare them. The method of this article is based on description, analysis and comparison. By comparing the answers, we come to the conclusion that Davani believes that it is possible to change some morals, but it is not possible to change some, but Dashtaki believes in changing all morals.
Machine summary:
با مقايسه پاسخ هـا بـه ايـن نتيجه مي رسيم که دواني معتقد است که تغيير برخي اخلاق ها امکان دارد اما تغيير برخـي ممکـن نيست ، اما دشتکي معتقد به تغيير هر اخلاقي است .
(ابن مسـکويه ، ۱۴۳۷، ص ۵۱؛ طوسي، ۱۳۹۱، ص ۱۰۲) جلال الـدين دوانـي در کتـاب اخـلاق جلالـي و غياث الدين منصور دشتکي در اخلاق منصوري هم به اين شبهه پاسخ داده اند.
(شوشتري، ۱۳۶۵، ص ۲۳۱) دانشمند معروف ، خواجه حسن شاه بقال همام الدين کربالي صاحب شرح طوالع مظهر الدين محمد کازروني شيخ الاسلام ابوالمجد عبداٰلله بن ميمون کرماني معروف به گيلي ۱۲۶ شيخ صفي الدين عبدالرحمن حسيني ايجي شيخ رکن الدين روز بهان عمري شيرازي برخي منابع متأخر به حضور جلال الدين دواني در هند اشاره کرده انـد؛ امـا هـيچ کدام از منابع به اين سفر اشاره نکرده اند و هيچ قرينه معتبري در تأييـد ايـن موضـوع يافت نشده است .
(دشتکي، ۱۳۹۱، ص ۱۷۵ و ۱۷۷) دشتکي درباره استدلال عقلي بر عدم امکان تغيير اخـلاق مـيگويـد: اول ايـن کـه درست نيست که همه اخلاق تابع مزاج است و دوم بر فرض اينکه همه اخـلاق تـابع مزاج باشد بايد توجه داشت که اين نوع تبعيت از باب لازم ممتنـع الانفکـاک نيسـت بلکه از باب اقتضا است ؛ يعني اگر مانع باشد مزاج آن اخلاق را به دنبال نـدارد و اگـر مانعي نباشد مزاج آن اخلاق را اقتضـاء دارد.
اما شيوه اي که دواني به کار برده ، راه را براي اين سوال بسته اسـت و درباره اخلاقي که قابل تغيير نيست بايد گفت : آنها از روي مزاج است .