Abstract:
مجلسی در شرح کافی،بررسی شده است. دربارهء اینکه اراده از صفات فعل یا صفات ذات خداست. میان دانشمندان اختلاف نظر وجود دارد.قول مشهور این است که اراده از صفات ذات است.کلینی،مفید،قاضی سعید،مجلسی و طباطبایی اراده را از صفات فعل خدا،شمردهاند.ضابطهء کلینی درباره صفات فعل و ذات«اتصاف و عدم اتصاف به ضد وجودی»است.این ضابطه را قاضی سعید قمی مورد اشکال قرار داده است.حدوث و قدم نیز در ضابطهء صفات ذات و فعل،مطرح شده است.نمونهء صفاتی که در کتاب التوحید کافی به عنوان صفات فعل مطرح شدهاند،عبارتاند از:مشیت، اراده،غضب،رضا و سخط که در این پژوهش،راوایات مربوط به اراده و مشیت بررسی شده است.مشیت در معنای اراده یا نزدیک به آن تعبیر شده است.مشیت حادث است و نمیتواند از صفات ذات باشد. ضابطهء کلینی در تشخیص صفات ذات و صفات فعل،بیان و جایگاه اراده از دیدگاه متکلمان و فلاسفه،با تاکید بر ضابطهء کلینی و علامه
Machine summary:
"قول مشهور این است که اراده از صفات ذات است ولی بزرگانی چون کلینی و صدوق و مفید1و شیخ شیوخ طائفهء ناجیه و قاضی سعید قمی و در دوران معاصر، علامه طباطبایی معتقدند که از صفات فعل است؛هرچند اینان دربارهء مناط قاعدهء صفات فعل،با یکدیگر اختلاف دارند.
»(همان) کلینی میگوید:اگر محبت از صفات ذات باشد،بغض ناقض آن است؛بنابراین، ناگزیر باید از صفات فعل باشد؛ولی علم و قدرت از صفات ذات است و اتصاف ذات به مقابل آنها جایز نیست؛چرا که او از سفاهت و خطا و جهل و عجز و ذلت، منزه است؛ولی میتوان گفت:او بندهء مطیع را دوست میدارد و بندهء عاصی را دشمن میدارد.
اراده هرچند صفت فعل است،ولی تنها به افعال تعلق میگیرد،نه به صفات و در این جهت،مشابهتی با قدرت دارد که قطعا از صفات ذات است.
(21: ج 2،ص 32) در این بیان علامه مجلسی،شائبهء یک تناقض است؛زیرا از یکسو اراده را در ردیف قدرت قرار داده و گفته است:چون صفات ذات مقدور نیستند،مراد هم نیستند و از سوی دیگر،گفته است:چون اراده صفت فعل است،به صفات ذات تعلق نمیگیرد.
این مطلب را هنگامی گفته است که فرق صفات ذات و صفات فعل را به صراحت بیان کرده و با توجه به همان فرق، موارد فوق را از اینکه متعلق اراده باشند،خارج کرده است.
آنگاه در تفسیر عبارت فوق میگوید: مقصود این است که اراده از صفات فعل و حادث است و صفاتی از قبیل ربوبیت و قدم و امثال آنها از صفات ذات و قدیماند و حادث در قدیم،اثر نمیکند بنابراین،اراده به هیچ یک از آنها تعلق نمیگیرد."