Abstract:
کتاب شرح الاصول الخمسه در سال 1384ﻫ .ق برای نخستین بار از سوی مکتبه وهبه و با تحقیق عبدالکریم عثمان در قاهره به چاپ رسید. محقق کتاب به اشتباه، اسم مولف را قاضی عبدالجبار معتزلی معرفی کرد و همین امر سبب شد دیگران نیز بعدها این کتاب را به قاضی نسبت دهند و به عنوان منبع معتزلی به کار برند. این امر منشاء اشتباه های بسیار و باعث سردرگمی مراجعان شده است. از مواردی که درستی انتساب این کتاب را به قاضی خدشه دار می سازد، می توان به موارد ذیل اشاره کرد: 1.در این کتاب، مطالب متعددی از قاضی عبدالجبار نقل شده است که به طور متعارف هیچ نویسنده ای از خود چنین نقل هایی نمی کند؛ 2.انتقاد از بعضی مواضع دیگر کتاب های قاضی عبدالجبار توسط مؤلف کتاب؛ 3.تعارض های آشکار در مطالب این کتاب با دیگر کتاب های قاضی؛ 4.قرار داده شدن نظر مولف در مقابل نظر معتزله؛ 5.ناسازگاری شیوه نگارش کتاب و ادبیات آن با دیگر کتاب های قاضی عبدالجبار. با بررسی محتوای کتاب کاملا برمی آید که این کتاب از آثار زیدی است و نگارنده آن، قوام الدین مانکدیم احمدبن ابی الحسین بن ابی هاشم زیدی درگذشته بعد از 420 ﻫ .ق است.
Machine summary:
"528 - اشکال مولف به شمار اصولی که اعتقاد به آنها در نزد قاضی واجب است و نمایاندن تناقض در گفتار او: چنانکه این اصول را در کتاب مغنی، دو اصل و در کتاب مختصر الحسنی، چهار اصل و در کتاب شرح الاصول الخمسه پنج اصل دانسته است، اما به اعتقاد مولف این کتاب، این اصول دو اصل توحید و عدل هستند: اعلم أن ما یلزم المکلف معرفته من أصول الدین أصلان اثنان علی ما ذکره رحمه الله فی المغنی و هما: التوحید، و العدل.
ناسازگاری شیوة نگارش کتاب و ادبیات آن با دیگر کتابهای قاضی عبدالجبار؛ گرچه عبدالکریم عثمان، خود بر این امر آگاه شده است، اما در پیتوجیه آن برآمده است : و تمتاز عباره هذا الکتاب بالوضوح و السهوله، علی عکس عباره « المغنی»، و لعل ذلک لأنه أملاه بعد بدئه فی « المغنی»، و کان یلقیه فی دروس یحضرها العامه و الخاصه، فأراد أن یبسط قواعد الاعتزال و ییسر تناولها و نشرها.
کتاب شرح الاصول الخمسه از منابع کلام زیدی است؛ گرچه متکلمان زیدی به عدل قائلاند و در بخشی از اصول با معتزله همرأی هستند، ولی در برخی اصول نیز همچون مسئله امامت و منزله بین المنزلتین از آنها ممتازند؛ چنانکه در این کتاب، به آنها اشاره شده است.
555 از آنچه گذشت معلوم مشخص میشود: کتاب شرح الاصول الخمسه نوشته قوامالدین مانکدیم از اعلام زیدی است و این کتاب سالهای متمادی مورد توجه و استفادة علمای زیدی بود که متأسفانه با سهوی که از سوی محقق کتاب صورت گرفته به قاضی عبدالجبار نسبت داده شده است."