Abstract:
تفسیر علمی همزمان با آشنایی مسلمانان با معارف و دانشهای دیگر جوامع و رشد و شکوفایی علمی در قرون سوم و چهارم رونق زیادی داشته است. استفاده از دستاوردهای علمی بشری با هدف اثبات اعجاز قرآن و نیز فهم بهتر آیات الهی در میان مسلمانان امری پذیرفته شده بود و بسیاری از دانشمندان و مفسران مسلمان به همین شیوه عمل کردهاند. سید مرتضی(355-435 هـ.ق)یکی از قلههای فقه و کلام و تفسیر و ادب شیعی است.او دانشمندی عقلگرا و پیرو مکتب اصالت عقل است.در نظر او عقل مبنا و ملاک معرفت و شناخت جهان است. پایبندی سید مرتضی به رویکرد عقلی به دین چنان است که در طرد هر گزاره یا عقیده دینی مغایر با دلیل مسلم عقلی تردیدی به خود راه نمیدهد.در نظر او عقل مقامی همچون وحی دارد تا آنجا که میتوان گفت که خداوند به وسیله دلایل عقلی با ما سخن میگوید و به حقایق رهنمون میسازد.یکی از نتایج عقلگرایی سید مرتضی،التزام به دستاوردهای مسلم و قطعی علم تجربی در فهم آیات قرآن است. او را میتوان یکی از معتقدان به تفسیر علمی به معنای معتدل آن دانست که از دستاوردهای علمی زمان خود در فهم آیات و روایات بهره برده است.اساسا یکی از ملاکهای او در ضرورت تأویل یک روایت یا یک آیه،عدم انطباق آن با قواعدی بوده که از نظر عقل و دانش زمان خویش مسلم انگاشته میشده است.
Machine summary:
"ازاینرو مفسران و عالمان مسلمان به ویژه از دوران آشنایی مسلمانان با دانشهای دیگر اقوام و رشد و شکوفایی علمی از قرن سوم به این سو همواره کوشیدهاند از علوم مختلف بشری از جمله علوم تجربی که به کار تبیین پدیدههای هستی میآید،در فهم آیات قرآن بطور عام و آیات ناظر به عالم تکوین بطور خاص بهره ببرند.
ب:برخی دیگر با اعتقاد به این که فهم بهتر قرآن جز در سایه علوم و دانشهای قطعی بشری ممکن نیست از این شیوه برای تفسیر قرآن بهره بردهاند،چه در نظر آنان در این زمینه هیچ تفاوتی میان علومی نظیر صرف و نحو و شعر و ادب عرب با فلسفه و هیئت و نجوم و جامعهشناسی و...
مقدسی که پیش از این از او نام بردیم پس از نقل روایات مربوط به آسمان رفتن ادریس پیامبر در نفی استبعاد چنین حادثهای میگوید:«حال اگر بالا رفتن اجسام به آسمان دشوار مینماید،پس دشوارتر از آن این ابر راکد است که در فضا ایستاده و زمین با همه سنگینی و انبوهی در میان آسمان ایستاده چنانکه میبینی،و بدینگونه هرگز اشکالی نخواهد داشت اگر به آسمان رفتن ادریس را نیز شبیه همین واقعیت بدانیم و به آن ارجاع دهیم»(مقدسی،4731 ش،ج 3:31)سخن مقدسی به روشنی بیانگر آن است که در زمان وی معلق بودن زمین در فضا عقیدهای شایع و مورد پذیرش عالمان بوده است."