Abstract:
متون ادبی پا به پای گذشت زمان، هم به جهت آراستگی و پیراستگیهای زیباشناختی خود و هم به جهت تاثیر بر مخاطب، از مباحث و موضوعات مطرح شده در علوم بلاغت تاثیر پذیرفته اند. بنابراین طبیعی است آثاری که پدید آمده است، برخی به طور مستقل به علوم بلاغی پرداخته و دسته ای نیز در ضمن مطالب خود در حوزه های گوناگون، گوشة چشمی نیز به بلاغت و عناصر زیبایی و زیباسازی در کلام و سخن داشته اند. «جلالیّه در علم مکاتبه»، برآمدة طبع استوار و سلیم « محمّدبن علی ناموس خواری» در زمرة این گونه نوشته ها است. «محمّدبن علی ناموس خواری» از منشیان و کاتبان قرن هشتم دربار ایلخانان مغول، از جمله نویسندگانی است که در تالیف خود که در باب علم کتابت و نامه نگاری است، طیّ مبحثی نظری، علوم بلاغی لازم، جهت امر کتابت را بیان کرده است. نویسندگان در این مقاله می کوشند تا علاوه بر بیان اندیشه های «ناموس خواری» در زمینة بلاغت، میزان تقلید یا نوآوریهای وی را نسبت به علمای این حوزه تا عصر مولّف بررسی کنند.
Machine summary:
"از جمله شرایطی که«خواری»برای جمله امری بر میشمرد و در دیگر کتب بلاغی تاآنجا که جستجو شد یافت نشد،این است که کاتب را از استعمال مجاز،کنایه،استعاره،&%06332BATG063G% اشتراکات معنوی و لفظی و امثال این معنی که موجب خلل در فهم معانی است بر حذر میدارد(محمد بن علی ناموس خواری 742: a 34)و شاید بیراه نباشد اگر علت این عقیده را چنیناستدلال کنیم که برای مؤلف در حوزۀ کتابت آن چه اهمیت دارد،رساندن پیام و معنای نهفته درخاطر و ضمیر کاتب است و کاربرد این دسته عناصر چون استعاره و کنایه و...
در ساحت ترکیب نیز به عدم تنافر،کاربرد ترکیبات ثلاثی بهعنوان متعادلترینترکیبها همراه با دو حرکت و یک سکون،اجتناب از خطای عامه(3)و کاربرد الفاظ غریب ووحشی،ترجیح تصریح به تعریض،رعایت ایجاز و مساوات و قوانین صرف و نحو،خودداری ازکاربرد الفاظ به اقتضای استحقاق مکتوبالیه و اجتناب از به کارگیری سجع و استعاره و کنایاتدشوار اشاره میکند(محمد بن علی ناموس خواری 742: b 28)که به جز عدم تنافر و اجتناب ازالفاظ غریب و وحشی و خطای عامه،بقیۀ موارد تا آنجا که جستجو شد در کتب بلاغی ذیلشرایط سخن فصیح ذکر نگردیده و گویا این شرایط از مواردی است که از نظر مؤلف جهت امرکتابت ضروری مینموده است.
از جمله شواهد او در«اجتناب از به کارگیری ترکیبات متنافر»،دو بیت&%06333BATG063G% «جاحظ»و«ابیتمام»است که در اکثر کتب بلاغی ذیل این مورد آمدهاند: {Sو قبر حرب بمکان فقر#و لیس قرب قبر حرب قبر#S}(خطیب قزوینی بیتا:5) {Sکریم متی امدحه و الوری جمیعا#و مهما لمته لمته وحدی#S}(ابو تمام 1421:318) مؤلف در حوزۀ فصاحت،علاوه بر حروف و واژگان به حرکات نیز توجه دارد که خود بیانگرتأثر او از زبان عربی است و در حوزه فصاحت حرکتی،دو حرکت همراه با یک سکون در ترکیبثلاثی و سه حرکت همراه با یک سکون در ترکیب رباعی از جملۀ آنها است(محمد بن علیناموس خواری 742: a 28)."