Abstract:
این پژوهش با هدف تحلیل محتوای کتاب تاریخ معاصر ایران از بعد تفکر انتقادی انجام شده است. برای انتخاب مولفه های تفکر انتقادی از روش توصیفی و برای تجزیه و تحلیل محتوای کتاب از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. جامعه ی آماری در این پژوهش، محتوای کتاب درسی تاریخ معاصر ایران شامل 2818 جمله بوده که به دلیل محدود بودن جامعه ی آماری، نمونه ی آماری نیز همان جامعه ی آماری می باشد. ابزار جمع آوری اطلاعات، سیاهه ی تحلیل محتوای کتاب درسی تاریخ معاصر ایران بوده که بر اساس مبانی نظری تهیه و روایی آن توسط متخصصان علوم تربیتی تایید شده است. واحد تحلیل نیز جملات مندرج در متن کتاب درسی تاریخ معاصر ایران بوده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که درمجموع، در محتوای کتاب درسی تاریخ معاصر ایران 63/34% جمله ها با تفکر انتقادی ارتباط داشته که از این میزان 14/22% به بعد شناختی، 88/6% به بعد عاطفی و 61/5% به بعد عملکردی اختصاص دارد. نتایج یافته ها حاکی از آن است که درصد توزیع مولفه های تفکر انتقادی در محتوای کتاب درسی تناسب نداشته است، همچنین میزان توجه به بعد شناختی، حدود سه برابر میزان توجه به بعد عاطفی و بعد عملکردی بوده که این وضعیت متناسب با آموزش تفکر انتقادی نمی باشد.
Machine summary:
پرورش تفکر انتقادی، یکی از هدفهایی است که بهتنهایی به یک مادهی درسی مربوط نمیشـود، بلکه هر تعلیم و تربیتی با این هدف ارتباط دارد و محتوا بهعنوان - Content - Content Analysis - Critical thinking وسیلهی دستیابی به هدف آموزش و پرورش باید از وسعت لازم برخوردار باشد، یعنی مفاهیم، مهارتها و نگرشها باید طوری انتخاب شود که با اهداف اساسی سنخیت داشته باشد.
- Richard Paul - Judicious - Spiers / شکل 1 : مؤلفههای یازده گانه تفکر انتقادی بر اساس مبانی نظری پژوهش در رابطه با جایگاه تفکر انتقادی در کتاب درسی تاریخ معاصر ایران در مقطع متوسطه، تحقیق و یا پژوهشی که بهطور مستقیم به این موضوع پرداخته باشد، یافت نشد اما درعین حال تحقیقات مختلفی دربارهی جایگاه تفکر انتقادی در دروس، پایهها و مقاطع دیگر انجام شده که در اینجا به برخی از آنها اشاره میشود: تحقیق علیپور(Alipour, 2004) با عنوان «بررسی تناسب محتوای کتابهای تعلیمات اجتماعی دورهی راهنمایی تحصیلی با پرورش مهارتهای تفکر انتقادی» که با روش تحلیل محتوا و با استفاده از آمار توصیفی(فراوانی و درصد فراوانی) انجام شده، نشان میدهد که محتوای کتابهای تعلیمات اجتماعی مقطع راهنمایی تحصیلی، مهارتهای تجزیه و تحلیل، ترکیب، ارزشیابی، قضاوت و جمعبندی را پرورش نمیدهد.
ابزار پژوهش جهت انجام این پژوهش از سیاهههای تحلیل محتوا استفاده شده است؛ برای بررسی میزان توجه به تفکر انتقادی در محتوای کتاب، از سیاههی تحلیل محتوای کتاب درسی تاریخ معاصر ایران در مقطع متوسطه که در سه بعد شناختی، عاطفی و عملکردی تنظیم شده، استفاده گردید.