Abstract:
یکی از بزرگ ترین آفاتی که در تاریخ اسلام پدیدار گردیده و عقلانیت اسلامی را مورد تهدید جدی قرار داده و آثار زیانباری را بر متون تفسیری شیعه بر جای نهاده است، پدیده غلو و گزافه گویی است. در این میان بعضی از مفسران سده های دوم و سوم هجری نظیر محمد بن مسعود عیاشی (320ق)، علی بن ابراهیم قمی (زنده قبل از 329ق) بیش ترین تاثیرپذیری را از غالیان داشته اند. لکن مفسرانی نظیر شیخ طوسی (385-460ق) و امین الاسلام ابوعلی فضل بن حسن طبرسی (548ق) که در سده های پنجم و ششم می زیسته اند با شناخت صحیحی که از احادیث موضوعه غالیان داشته اند، از ذکر این روایات در تفاسیر خود امتناع ورزیده اند و به همین دلیل تفاسیر آنان از مقبولیت بیشتری در جهان اسلام برخوردار می باشد. در عین حال پس از آنان مفسران دیگری چون حویزی (زنده در 1065ق) و فیض کاشانی (1091ق) به طور قابل توجهی تحت تاثیر عیاشی (320ق) و قمی (زنده قبل از 329ق)، روایاتی را در تفاسیر خود آورده اند که حکایت از غلو درباره «اهل بیت» (ع) دارد. در این مقاله ضمن اشاره به چگونگی تاثیرپذیری برخی از مفسران اثرگرای شیعی از اندیشه های غالیان، به بررسی و مقایسه آراء آنان با دیدگاه های مفسران اعتدال گرا پرداخته می شود.
Machine summary:
لکن مفسرانی نظیر شیخ طوسی(385-460 ق)و امین الاسلام ابو علی فضل بن حسن طبرسی(548 ق)که در سدههای پنجم وششم میزیستهاند با شناخت صحیحی که از احادیث موضوعه غالیان داشتهاند،از ذکراین روایات در تفاسیر خود امتناع ورزیدهاند و به همین دلیل تفاسیر آنان از مقبولیتبیشتری در جهان اسلام برخوردار میباشد.
بارزترین نوع اندیشههایغلوآمیز را میتوان در آثار مفسرانی چون علی بن ابراهیم قمی(زنده قبل از 429 ق)،محمدبن مسعود عیاشی(320 ق)،فرات بن إبراهیم کوفی(352 ق)مشاهده نمود؛با آنکه مفسراناعتدالگرایی چون شیخ طوسی(385-460 ق)و امین الاسلام ابو علی فضل بن حسنطبرسی(548 ق)با توجه به شناخت کاملی که از اندیشههای غالیان داشتهاند،از ذکر روایات آنان در تفاسیر خود امتناع ورزیدهاند؛اما بعضی از مفسران متأخر از آنان چونفیض کاشانی(1091 ق)و حویزی(زنده در 1065 ق)به شدت تحت تأثیر تفاسیر غلوآمیزقرار گرفتهاند.
همینطور دربارۀ شریفۀ{/«و یقول الکافر یا لیتنی کنت ترابا»/}(النبأ،40)گفتهاند که چنیننازل شده است:«یا لیتنی کنت ترابیا أی علویا»و آن به این جهت است که پیامبر گرامی اسلام(ص)حضرت علی(ع)را با کنیۀ ابو تراب خطاب نموده است(قمی،402/2 و نک: حویزی،496/5؛مجلسی،62/89).
در این روایت آمده است که پیامبر گرامی اسلام(ص)قرآن را تنها برای حضرتعلی(ع)تفسیر کرده و حضرتش(ع)برای امت،شأن و منقبت حضرت علی(ع)را توضیحداده است(حویزی،358/4؛کلینی،250/1).
نقل افسانه دربارۀ ائمه در تفسیر فرات کوفی(352 ق)طی روایتی منسوب به حضرت صادق(ع)آمده است:پیامبرگرامی اسلام(ص)به حضرت علی(ع)فرمود:شیطان به«وادی»وارد شده است؛برو و بنگرچه کسی آنجاست.
تأویل«إله»به امام عیاشی و به تبع او برخی دیگر از مفسران در ذیل شریفۀ{/و قال اللّه لا تتّخذوا إلهین اثنینإنّما هو إله واحد»/}(النحل،51)روایتی را به حضرت صادق(ع)نسبت میدهند که در آن «الهین»به امامین و«اله»به امام تأؤیل شده است.