Abstract:
چاهکها در سالیان اخیر در اقتصاد روستایی شهرستان زهک اهمیت ویژهای یافتهاند. حفر چاهکها از جمله تکنیکهای مردم این منطقه در مقابله با خشکسالی و تنوعبخشی به محصولات کشاورزی است. شهرستان زهک به دلیل موقعیت جغرافیایی آن در مقایسه با دیگر نقاط کشور دارای رطوبت و بارندگی بسیار کمی (60 میلیمتر در سال) است. فقدان سفرههای آب زیرزمینی (بهجز جریانات زیرسطحی و زهاب کشاورزی) و نوسانات آب هیرمند، کشاورزان این منطقه را همواره با مشکلات عدیدهای روبهرو میسازد. اما آنان در خشکسالیهای اخیر با حفر چاهکها و بهکارگیری الگوهای کشت امروزین نه تنها بر مشکل کمآبی فائق آمدهاند، بلکه توانستهاند به سطح درآمدزایی نیز برسند. این مقاله ضمن بیان مبانی نظری تنوعبخشی در فعالیتهای اقتصاد روستایی، به بیان نقش چاهکها در بخشهایی مانند: آبزیپروری، کشت گلخانهای، دامپروری و مانند اینها میپردازد. در مبانی نظری به رویکرد متنوعسازی و تجربیات کشورهای مختلف به عنوان راه کار مقابله با خشکسالی پرداخته شده و در نهایت مقایسهای در زمینه تنوع محصولات کشاورزان و تغییر الگوی کشت منطقه ناشی از آب چاهکها صورت گرفته است. روش تحقیق در این پژوهش ترکیبی از روشهای توصیفی ـ تحلیلی و موردی ـ میدانی است و نمونهگیری از طریق تکمیل پرسشنامه و مصاحبه بوده است. همچنین برای تجزیه و تحلیل دادهها از روشها و تکنیکهای آماری و تحلیل همبستگی استفاده شده است. بر اساس یافتههای این پژوهش، در مناطقی از شهرستان زهک که به آب تابستانه چاهکها دسترسی دارند، تنوع محصولات کشاورزی و سطح نسبتا بالای درآمد به چشم میخورد و ساکنان آنها به آینده شغلیشان نیز امید بیشتری دارند. این در حالی است که روستاهایی که به آب چاهکها کمتر دسترسی دارند، فقط به کشت گندم و جو اکتفا کردهاند. کشاورزانی که از چاهکها استفاده میکنند، در مقایسه با دیگران مشارکتهای اقتصادی و اجتماعی بیشتری دارند و چاهکها توانستهاند منابع آبی مطمئن برای فعالیتهای اقتصادی فراهم سازند.
Machine summary:
"بر این اساس این تحقیق به دنبال پاسخ به پرسشهایی از قرار زیر است: 1-آیا آب استحصالی از چاهکها زمینۀ تنوع در محصولات کشاورزی منطقه را فراهم میآورد؟ 2-آیا چاهکها توجیه اقتصادی دارند و پرداختن به آنها میتواند،هزینههای جانبی را جبران کند؟ 3-آیا بین داشتن چاهک و امید به آیندۀ شغلی رابطهای وجود دارد؟ برای یافتن پاسخ علمی به این پرسشها،فرضیههایی نیز بدین شرح مطرح شدند: *استفاده از آب استحصالی از چاهک تأثیر مستقیمی بر تنوع محصول دارد.
در خصوص شهرستان زهک تاکنون هیچگونه تحقیق مستقلی در زمینۀ متنوعسازی تولیدات کشاورزی وفعالیتهای اقتصاد روستایی صورت نگرفته است،اما به عنوان ضرورت حرکت به این سمت و سو میتوان به چنینمواردی اشاره کرد: در طرحی تحقیقاتی که استادان گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه سیستان و بلوچستان در سال 1384 انجام دادهاند،به بررسی تأثیرات مخرب خشکسالیهای اخیر در جنوب شرقی پرداختند و پیشنهاداتی را نیز در زمینه مقابله باخشکسالی در منطقه ارائه کردند.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) بحث و یافتهها1-ارزیابی جایگاه فعلی چاهکها در اقتصاد روستایی شهرستان زهک همانگونه که پیشتر نیز عنوان شد،به علت حاکم بودن شرایط سخت اقلیمی ناحیه و دیگر عوامل تشدیدکنندۀ آن،روستاییان منطقه به سوی روشی رفتهاند تا بتوانند زندگی خود را ادامه دهند و آن استفاده از چاهک است که نقش این تکنیک در تنوعبخشی فعالیتهای اقتصادی مورد بررسی قرار میگیرد.
گرچه استفاده از چاهک زمینه را برای تغییر الگوی کشت فراهم میکند و از مقدار بعضی از محصولات کمدرآمدمیکاهد و برخی محصولات جدید را در منطقه رواج میدهد،اما به نظر میرسد که تعداد چاهکها با توجه به سطح زیرکشت محصولاتی مانند یونجه در باغها و گلخانهها که وجودشان وابسته به آب مداوم است،باید بیش از این مقدار باشد."