Abstract:
رابطه دین و سیاست در ایران یکی از موضوعات پژوهشی است که گستره وسیعی را به خود اختصاص داده است. حوزه علمیه به نمایندگی از دین و دولت به عنوان نماینده سیاست در تاریخ ایران الگوهای مختلفی از رابطه همگرایی تا واگرایی را رقم زده اند. شکست مشروطه و قدرت یافتن دولت رضاخان یکی از مقاطع قابل بررسی چگونگی این ارتباط است. مقاله حاضر تلاشی در چهارچوب نظریه گفتمان است و در راستای پاسخ به این سوال سامان یافته که «چه مولفه هایی بر رابطه حوزه علمیه قم و دولت در بین سال های1300 تا 1320 تاثیر داشته است؟» فرضیه مقاله بر این استوار است که که «در آغاز حیات سیاسی رضاشاه یعنی تا سال 1308، به دلیل عدم انسجام و نداشتن قدرت کافی در هر دو نهاد دولت و حوزه علمیه، رابطه ای تعاملی بین دو گفتمان اسلامگرایی آیت الله حائری و باستان گرایی رضا شاه وجود دارد اما با تمرکز در قدرت رضاشاه تضاد در رابطه شکل می گیرد».در این مقاله به مهمترین مولفه های تاثیر گزار در همگرایی و واگرایی این دو گفتمان پرداخته می شود.
Machine summary:
مقاله حاضر تلاشی در چهارچوب نظریهی گفتمان است و در راستای پاسخ به این سؤال سامان یافته که «چه مؤلفههایی بر رابطه حوزه علمیه قم و دولت در بین سالهای1300 تا 1320 تأثیر داشته است؟» فرضیه مقاله بر این استوار است که که «در آغاز حیات سیاسی رضاشاه یعنی تا سال 1308، به دلیل عدم انسجام و نداشتن قدرت کافی در هر دو نهاد دولت و حوزه علمیه، رابطهای تعاملی بین دو گفتمان اسلامگرایی آیت الله حائری و باستانگرایی رضا شاه وجود دارد؛ اما با تمرکز قدرت در رضاشاه، تضاد در رابطه شکل میگیرد.
3. دوره اول: سیاست همگرایی در سال 1300 دو واقعهی مهم برای تاریخ شیعه در ایران اتفاق افتاد که عبارت بودند از: · رضا خان سردار سپه با کودتا قدرت را در دست گرفت و گفتمان پهلوی اول را بوجود آورد که از کودتای سوم اسفند 1299 شروع شده و تا سال1308 ابتدا با رفتاری مماشات طلبانه نسبت به حوزه علمیه قم ادامه مییابد.
· آیت الله عبدالکریم حائری یزدی از اراک به قم مهاجرت کرد و گفتمان اسلامگرایی را که پیش از این توسط علمای مشروطه شکل گرفته بود تقویت نمود.
اسلام دال مرکزی گفتمان اسلامگرایی شد و با اقداماتی چون تأسیس حوزه علمیه، شهر فراموش شده و عقب ماندهی «قم» تبدیل به یک مرکز بزرگ تعلیم مجتهد و محل تجمع مراجع تقلید درجهی اول و یکی از بزرگترین مراکز سیاست دینی ایران شد.
قدرت و کاریزمای روحانیت و بخصوص آیت الله حائری: از1300 تا 1315خورشیدی (یعنی از سال کودتا تا پنج سال قبل از سقوط رضا شاه) آقای حائری در رأس گفتمان اسلامگرایی، در داخل ایران، مجتهد سیاسی درجهی اول بود.