چکیده:
در این مقاله تلاش شده است با رویکرد جامعه شناسی هنر نگاهی به عناصر شیعی در هنرهـای متفـاوت ایرانـی اسلامی افکنده شود و تاریخ و نحوه ی ظهور آنهـا و نیـز عوامـل اجتمـاعی مـوثر بـر ایـن ظهـور مطالعـه شـود. یافته های مقاله نشان میدهد به تناسب نوع حکومت های اسـلامی، اعـم از شـیعی و غیـر شـیعی در دوره هـای گوناگون ، شیوة نمایش عناصر شیعی در هنر تغییر کرده است . هنگامی که شیعیان دچار محدودیت بودنـد ایـن عناصر کمتر بوده و هنگامی که خود حکومت را به دست گرفته اند، این عناصر افزایش داشته اند. مقالـه بـا تکیـه بر عناصر محتوایی هنر شیعی نشان میدهد که چگونه باورها و آموزه های مذهب شیعه در هنر آن ، بـه خصـوص معماری و کتیبه نگاری، متجلی شده است . در پایان پیشنهاد میشود برای شناخت هنر شیعی یـا هنـر ملهـم از شیعه ، هم هنرهای رسمی و هم هنرهای مردمی و عامه پسند شیعی بررسی شود.
خلاصه ماشینی:
مقالـه بـا تکیـه بر عناصر محتوایی هنر شیعی نشان میدهد که چگونه باورها و آموزه های مذهب شیعه در هنر آن ، بـه خصـوص معماری و کتیبه نگاری، متجلی شده است .
اصول معماری مساجدی که در آنها آثاری از تعلقات شیعی معماران یا حامیان دیده میشود، از نظر سبک و به کارگیری عناصـر و مصـالح تفـاوت بـارزی بـا مسـاجدی کـه در دوره ها و سلسله های غیرشیعی ساخته شده است ندارد.
حتـی مـیتـوان گفـت کـه اگـر در معماری و کتیبه نگاری مسجد میتوان مقاومت و مبارزه شیعه برای مشروعیت سیاسـی را دیـد، هنر به کار رفته در معماری و نگارگری بقاع متبرکه ، تعزیه و هنرهای مشابه محـل درآمیختگـی فرهنگ عامه مردم با باورهای شیعی بوده است .
حضور نام ائمه شیعه به چند صورت در مساجد قابل مشاهده اسـت کـه بـا گرایش های سیاسی و دینی زمانه مرتبط بوده است .
«انا مدینه العلم و علی بابها»، مسجد جامع ، خط کوفی، دوره صفویه ، اصفهان ، (شایسته فر، ١٣٨٤: ١٩٥) عناصر شیعی در معماری و دیوارنگاره های بقاع متبرکه در خصوص معماری بقاع متبرکه امامزادگان توجه به این نکته ضروری است کـه ایـن امـاکن از ابتدا دارای یک هنر نفیس نبوده اند و در طول زمان و با تکمیل ابنیه و افزوده هـای دیگـر ارزش هنری یافته اند.
مطالعه ی معماری و کتیبه نگاری هنر شیعی نشان میدهد که ایـن هنـر بـیش از هرچیـز محتوای آموزه های دینی شیعه را در خود متجلی کرده است وگرنه از نظر سـبک و شـکل آثـار هنری تفاوت چندانی با دیگر آثار هنری اسلامی-ایرانی ندارد.