چکیده:
در بین نظرات مختلفی که در حوزه ماهیت حروف مقطعه ارائه شده است، نظر فخر رازی بر روابط معنایی بین این حروف و دیگر مفاهیم قرآنی تاکید دارد. وی معتقد است که بین حروف مقطعه ابتدای سورهها و مفاهیم کتاب، قرآن و تنزیل باهمآیی وجود دارد. سورههایی که با حروف مقطعه آغاز میشوند، مفاهیم کتاب، قرآن و تنزیل را در خود جای دادهاند و برعکس هر سورهای نیز که با این مفاهیم آغاز شده است، مقدم بر آنها حروف مقطعهای در ابتدای این سورهها ذکر شده است. بر پایه بخشی از این نظر میتوان با لحاظ باهمآیی حروف مقطعه با مفاهیم کتاب و قرآن و روابط معنایی بین آنها به ترسیم حوزه معنایی این حروف در قرآن پرداخت.
این مقاله با طرح نظر فخر رازی و نقد آن با در نظر گرفتن روابط معنایی حاکم بر این حروف به تبیین حوزه معنایی این حروف در قرآن میپردازد.
خلاصه ماشینی:
"از جمله این که حروف مقطعه صرفا حروفی هستند که خداوند کلام خود را با آنها آغاز کرده است و مراد همین افتتاح سورهها با آنها بوده است و معنای خاصی مراد نیست (طبری، 1953، ج1، ص87؛ طوسی، بی تا، ج1، ص47؛ ابن کثیر، 1966، ج1، ص64) یا در نظر دیگری این حروف به این منظور در ابتدای سوره بکار رفتهاند که بیان دارند که سوره قبلی تمام شده و سوره بعدی شروع شده است (طبری، 1953، ج1، ص81؛ ابن کثیر، 1966، ج1، ص67؛ سیوطی، 1368، ج2، ص12).
در گونه پیشین ذکر شد که حروف مذکور در درون یک آیه جای گرفتهاند و متکلم حکیم نیازمند بیان مطالب اصلی خود صرفا در همان آیه است تا علاوه بر بیان ارتباط بین آنها، بر همراهی آنها نیز تاکید کند اما در این گونه به دلیل تغییر قالب بیانی متکلم تقییدی در بیان چنین باهمآیی در آیات پس از حروف مقطعه ندارد و در مواردی به بیان این واژهها در واپسین آیات یا در مکانی مشخص از متن میپردازد که گوینده حکیم بر اساس اقتضای کلام و رعایت فصاحت کلام چنین مکانی را برای این مفاهیم در نظر گرفته است.
2- نقاط ضعف نظر فخر رازی عبارتند از عدم ارائه پاسخی قانع کننده برای استثنائات موجود در چهار سوره مریم، عنکبوت، روم و قلم و سورههایی که در آنها به مفاهیم «انزال» یا کتاب اشاره شده است، اما سوره فاقد حروف مقطعه آغازینند و یا سورههایی که دارای ادوات تنبیهی دیگری بجز حروف مقطعه هستند."