چکیده:
تحولات دنیای مدرن در بازارهای سرمایه نیز ظهور یافته و الکترونیکی شدن اوراق بهادار را به دنبال داشته است. در پی این تحول، مالکیت این اوراق از مستقیم به غیرمستقیم تغییر شکل یافت. نامرسوم بودن استفاده از مالکیت غیرمستقیم در کشورهایی با سیستم حقوقی رومی- ژرمنی از یکسو و مشکلات کاربردی مالکیت مستقیم از سوی دیگر، مطالعه و تبیین ماهیت انواع مالکیت اوراق بهادار را میطلبد. در اینجا مالکیت مستقیم را رابطۀ بیواسطه بین شرکتها و سرمایهگذاران تعریف کردهایم. مالکیت غیرمستقیم نیز رابطۀ بیواسطه میان شرکتها و واسطهها از یکسو و رابطۀ باواسطۀ شرکتها با سرمایهگذاران از سوی دیگر است. سیستم فعلی حاکم بر مالکیت اوراق بهادار در ایران، سیستم مالکیت مستقیم است. باتوجه به سیطرۀ معاملات اوراق بهادار اسلامی (صکوک) در سالهای اخیر، تحلیل مالکیت این اوراق ضروری است. بهنظر میرسد مالکیت غیرمستقیم اوراق بهادار بهتر از دیگر انواع مالکیت پاسخگوی نیازهای بازار سرمایه است.
خلاصه ماشینی:
p ,٢٠٠٢ ,Potok(؛ به این معنا که شــرکت سپرده گذاری اوراق بهادار را از ناشران خریداری کرده ، به نام خود تملک می کند.
بنابراین نوع جدیدی از مالکیت در حوزة اوراق بهادار پایه گذاری شــده اســت که در آن سرمایه گذار اوراق را در تصرف نداشته و صرفا مالک حقوق ناشــی از آن ها از جمله حق رأی و حق ســود است .
در سیستم مالکیت غیرمستقیم ، واســطه و از جمله شرکت های سپرده گذاری نقشی فراتر از امین ایفا کرده ، علاوه بر تصرف مادی اوراق بهادار و نگهداری آن ها، خود نیز نوعی مالکیت نسبت به این اوراق پیدا می کنند.
در این سیستم به جای «مالکیت » از واژة «نگهداری » )Holding( استفاده می شود، اما مفهوم آن فراتر از امانت بوده ، به نوعی حق مالکیت واســطه نزدیک می شود؛١٥ چراکه مورد امانت باید به مودع بازگردانده شــود، اما در این مورد اوراق الکترونیکی برای همیشه در حساب واسطه «حبس » شده ، به ثالث تحویل داده نمی شود و سهام دار تنها می تواند از مزایای آن از قبیل حق دریافت سود استفاده کند.
در نهایت در ارائۀ تعریفی از مالکیت غیرمســتقیم می توان گفت «مالکیت غیرمســتقیم اوراق بهادار عبارت است از: رابطۀ غیرمستقیم و غیرقراردادی بین ناشر و سرمایه گذار که در آن واسطه هایی نظیر شرکت سپرده گذاری مرکزی ، علاوه بر اینکه نقش تســویۀ معاملات را برعهده دارند و آن ها را به عنوان امین نگهــداری می کنند، مالک این اوراق شــده ، آن ها را به نــام خود «حبس » می کنند.