چکیده:
یکی از حوزه های پژوهشی و مطالعاتی مهم در ادبیات تطبیقی، به بررسی سیر مکتب ها، انواع و جریان های ادبی و البته تبیین تفاوت ها و همانندی های سرگذشت و چگونگی ظهور و بروز و زوال این گونه ها و جریان ها و مکتب ها در ادبیات ملل مختلف اختصاص دارد. شعر حماسی، ادبیات نمایشی، داستان و... در ادبیات فارسی و عربی چه سیر و سرگذشتی داشته اند؟ رمان تاریخی چگونه از ادبیات اروپا به ادبیات فارسی و عربی راه پیدا کرده است؟ و... این پرسش ها جزء دغدغه های علمی مهمی هستند که حوزه پژوهشی یادشده بدان ها می پردازد. پرسش اخیر دقیقا همان مساله ای است که این جستار که به زیرشاخه پژوهشی ادبیات تطبیقی و ترجمه پژوهی(1) نیز نزدیک است، در پاسخ بدان سامان یافته است. پژوهش حاضر، با تکیه بر این فرضیه بنیادین که ترجمه (و بویژه آثار مترجمان نویسنده)، در انتقال «رمان تاریخی» از ادبیات اروپا به ادبیات عربی و فارسی نقش انکارناپذیری داشته و به پیدایش یک گونه ادبی جدید در زبان مقصد منجر شده است، به بررسی سیر این نوع ادبی از ادبیات اروپا تا ادبیات عربی و فارسی می پردازد و با تحلیل دو نمونه متنی فارسی و عربی، برخی تفاوت های بنیادین گونه رمان تاریخی را در دو ادبیات فارسی و عربی تبیین می کند و ازجمله آشکار می دارد که شمس و طغرا، شاهکار محمدباقرمیرزا خسروی با این که او خود، یکی از مترجمان رمان تاریخی جرجی زیدان (که او خود بیشتر تحت تاثیر والتر اسکات انگلیسی بوده) به فارسی است، به گونه فرانسوی رمان تاریخی نزدیک تر است و نسبت به دوشیزه شامی جرجی زیدان، از بلوغ فنی و ساختاری بیشتری برخوردار
خلاصه ماشینی:
پژوهش حاضر، با تکیه بر این فرضیة بنیادین که ترجمه (و بویژه آثار مترجمان نویسنده)، در انتقال «رمان تاریخی» از ادبیات اروپا به ادبیات عربی و فارسی نقش انکارناپذیری داشته و به پیدایش یک گونة ادبی جدید در زبان مقصد منجر شده است، به بررسی سیر این نوع ادبی از ادبیات اروپا تا ادبیات عربی و فارسی میپردازد و با تحلیل دو نمونة متنی فارسی و عربی، برخی تفاوتهای بنیادین گونة رمان تاریخی را در دو ادبیات فارسی و عربی تبیین میکند و ازجمله آشکار میدارد که شمس و طغرا، شاهکار محمدباقرمیرزا خسروی با اینکه او خود، یکی از مترجمان رمان تاریخی جرجی زیدان (که او خود بیشتر تحت تأثیر والتر اسکات انگلیسی بوده) به فارسی است، به گونة فرانسوی رمان تاریخی نزدیکتر است و نسبت به دوشیزة شامی جرجی زیدان، از بلوغ فنی و ساختاری بیشتری برخوردار.
نوعشناسی تطبیقی، رمان تاریخی، نثر معاصر فارسی و عربی، والتر اسکات، جرجی زیدان، شمس و طغرا مقدمه محمدباقرمیرزا خسروی، ابتدا با ترجمة آثار جرجی زیدان (که خود مترجم آثار اسکات به عربی بوده است) و سپس با نگارش شمس و طغرا، یکی از موفقترین نمونههای رمان تاریخی در زبان فارسی، به پیدایش رمان تاریخی در ادبیات فارسی بسیار کمک کرده است و اصلا باید رمان تاریخی فارسی را از جهتی وامدار پیوندی دانست که این شاهزادة کرمانشاهی از طریق ترجمه، میان ادبیات فارسی و عربی و البته به نوعی غیر مستقیم و باواسطه، میان ادبیات ایران و غرب برقرار کرده است.