چکیده:
یکی از فرقه های فعال صوفیه در ایران، فرقه «ذهبیه» است. از مشایخ این فرقه می توان به جنید بغدادی، سری سقطی، احمد غزالی و نجم الدین کبری اشاره کرد. گرچه اقوالی درباره مؤسس آن بیان شده، اما به نظر می رسد مؤسس آن سیدعبدالله برزش آبادی باشد. پیروان این فرقه، خود را منتسب به ائمه اطهار علیهم السلام دانسته و معتقدند: سند ولایت جزئیه قمریه این سلسله توسط معروف کرخی به امام رضا علیه السلام می رسد، درحالی که در شریعت اسلامی نامی از ولایت قمریه برده نشده است. علاوه بر اینکه ارتباط معروف کرخی با امام رضا علیه السلام و اسلام آوردن وی به دست آن حضرت، از نظر تاریخی و برخی جهات دیگر مورد تأمل است. ازجمله آسیب های مهم این فرقه، سلسله مشایخ و اقطاب ذهبیه است که گرفتار چند بریدگی و کودتای درون فرقه ای می باشند.این مقاله با روش توصیفی و با هدف معرفی این فرقه، با بررسی و نگاه انتقادی به فرقه ذهبیه تدوین یافته است و تلاش شده دیدگاه صاحب نظران و منتقدان مورد توجه قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
"علامه مجلسی در این زمینه می نویسد: معروف کرخی معلوم نیست خدمت امام رضا علیه السلام رسیده باشند و اینکه می گویند دربان حضرت بوده البته غلط می باشد؛ زیرا جمیع خدمت کاران و ملازمان آن حضرت از سنی و شیعه در کتاب های رجال ما ضبط شده و سنیان متعصبی که خدمت آن حضرت تردد داشته اند و روایت حدیث می کردند نامشان را ذکر کرده اند، اگر این مرد دربان آن حضرت می بود، البته نقل می کردند (مجلسی، 1389، ص 309).
2) وجه دوم از وجوه نام گذاری به ذهبیه این است که پیروان ذهبیه چون سند خرقه خویش را از طریق معروف کرخی به امام رضا علیه السلام می رسانند و حضرت حدیث سلسله الذهب (صدوق، بی تا، ج 2، ص 133) را در نیشابور بیان فرموده است، به این جهت این فرقه به ذهبیه معروف گردید (خاوری، 1383، ص 100).
3) وجه تسمیه دیگری که ذکر شده، این است که در این سلسله فرد سنی مذهب وجود نداشته و تمام مشایخ و اولیای آن، امامی مذهب بوده اند و سند ارشادشان به امام معصوم می رسد؛ برخلاف سایر سلسله ها که مغشوش و مخلوطند، به همین خاطر، به ذهبیه معروف شدند؛ چراکه مانند ذهب خالص، از غل و غش و عداوت اهل بیت مصطفی، مبرا می باشند (خاوری، 1383، ص 98).
بررسی این قول مطابق با واقع نیست؛ زیرا بیشتر اقطاب این سلسله سنی مذهب بوده اند؛ به ویژه درباره مذهب برخی از آنها (نظیر جنید بغدادی، احمد غزالی، ابوالقاسم گرگانی، ابوبکر نساج و ابونجیب سهروردی) به اثبات رسیده است که از امامیه نمی باشند (واحدی، 1375، ص 409)."