چکیده:
انیسالطالبین اثر قاسم بن محمد شهر صفایی مشهور به کاتب است که در شرح اصول نقشبندیه و مقامات بهاءالدین نقشبند نوشته شده است. از مؤلف کتاب بجز نامی که در مقدمه انیسالطالبین آمده است نشانی در دست نیست. کتاب در ده باب نوشته شده که بابهای کوتاه اول تا ششم در بیان عقاید و اندیشههای صوفیه است و بابهای هفتم تا دهم که عمده و اساس کتاب است درباره سلسله خواجگان و احوال آنان و ذکر مقامات و کرامات بهاءالدین نقشبند است، کتاب نثری آمیخته با نظم دارد که شعرهای آن همه عاریتی است، استفاده از آیات و احادیث از دیگر ویژگیهای کتاب است. همچنین نثر کتاب نسبتا ساده و روان است و گاه ویژگیهای منحصربهفردی دارد، ساختار زبان این کتاب از جهات گوناگون قابل بررسی است، سجع و دیگر آرایههای ادبی در آن کم و بیش نمود دارد و تشبیه و استعاره و دیگر عناصر بیانی نیز در آن دیده میشود.
خلاصه ماشینی:
"همچنین نثر کتاب نسبتا ساده و روان است و گاه ویژگیهای منحصربهفردی دارد، ساختار زبان این کتاب از جهات گوناگون قابل بررسی است، سجع و دیگر آرایههای ادبی در آن کم و بیش نمود دارد و تشبیه و استعاره و دیگر عناصر بیانی نیز در آن دیده میشود.
اهمیت این کتاب را میتوان از جهات گوناگون برشمرد، اما از مهمترین جنبههای آن، میتوان به دو موضوع اشاره کرد؛ یکی آشنایی با شیوه و اصول فکری تصوف در سده نهم و پدید آمدن تفکری جدید در این راه، بویژه این که اطلاعات نسبتا مفیدی از اصول اعتقادی نقشبندیه و سلسله خواجگان به دست میدهد و از بسیاری از مشایخ گمنام صوفیه نام میبرد، دیگر سبک ادبی کتاب است که میتواند بیانگر نثر روان فارسی در سدههای نهم و دهم در ماوراءالنهر باشد.
در بررسی درونی متن، هدف، مطالعه معنا و دلالتهای اثر ادبی نیست، بلکه شناخت و بررسی نشانههای اثر ادبی و ساختارهای صوری آن است که دلالتهای اثر ادبی را امکانپذیر میکند یعنی همان چیزی که به اثر ادبی، ویژگیهای ادبی میبخشد، چنانکه گفتهشد «در هر اثر ادبی دو فضا جلوهگر است؛ فضای واقعی که اثر در آن جریان دارد و فضای ذهنی نویسنده یا شاعر که بر فضای واقعی تحمیل میشود و آن را به شکل هنری بیان میکند» (پارساپور، 1383: 64-65).
ساختار متن در انیسالطالبین صناعاتی که بافت کلام معنای آنها را تعیین میکند اگر دستگاه بلاغی شامل همه تصاویر و تزیینات بدیعی و بیانی دانستهشود، تشبیه یکی از اساسیترین عناصر سازنده این دستگاه است که صورتهای خیال مانند استعاره، تشخیص و حتی رمز از آن ناشی میشود."