چکیده:
فرد یا جامعه هر اندازه که بتوانند امکانات بالقوه خود یا محیط خویش را به بالفعل
بدل کنند و از آن بهره برند موفقتر و از رفاه برخوردارترند. فقر منابع آب و
مضیقههای ناشی از آن همیشه مردم یزد را بدین فکر واداشته بود که چهگونه از
امکانات موجود به نحو احسن استفاده کنند. استفاده بهینه از منابع آب و تلاش برای
توسعهی بهرهوری از آنها در راستای هدف فوق الذکر بود. توزیع صحیح آب و جلوگیری
از هدر رفتن آن موجب ابداع شیوه های خاصی شد که در ولایات دیگر کمتر سابقه داشت.
مشارکت افراد برخوردار از ثروت و دارایی جهت ایجاد و مرمت قنوات نشانگر احساس
مسئولیتی بود که این افراد در مقابل سرنوشت خود و دیگران داشتند و تنها کسب سود
برای آنان ملاک نبود. در عین حال ابتکارات یزدی ها در امر زراعت، در استفادهی
بهینه از زمین و آب بود. کشت پنبه، انغوزه، روناس و محصولات باغی در راستای سیاست
مذکور انجام میگرفت. این سیاست که منافع مادی و سوددهی زراعی را نیز در پی داشت،
نه تنها موجب حفاظت و توسعه منابع آب و زمین میشد، بلکه توجه به کاشت و برداشت
محصولات ارزآور را هم دو چندان میکرد.
خلاصه ماشینی:
"لازم به تذکر است که میرزا عنایت سلطان دایی سر سلسله خوانین یزد، در اواخر دوره صفوی سمت مین باشیگری سپاهیان بافقی و بهابادی و نایینی را داشت و مواجب او و سپاهیانش، مالیات دیوانـی بافق و بهابـاد بود و این دو منطقـه به عنوان تیول بدو واگذار شده بـودند.
آب در یزد نسبت به جاهای دیگر بسیار گران بود و لذا اعیان شهری مازاد درآمد خود را در راه حفر قنوات و آباد کردن زمین صرف میکردند.
در تاریخچهی منطقهی الهآبادی آمده است که به خاطر خشک شدن قنات الهآباد در اراضی حوالی سید جعفر محمد (واقع در بلوار جمهوری اسلامی کنونی شهر یزد) قنات دیگری احداث شد که در حوالی ناحیه زارچ آب آن روی زمین میآمد و آبادی که در سایه این قنات از طرف اهالی الهآباد قدیم ایجاد شد، الهآباد نام گرفت و رعایای الهآباد قدیم در آن زندگی کردند.
توسعه کشت محصولات باغی همچون بادام و گردو و خشکبار دیگر و صدور آن به خارج از کشور در دستور کار اهالی یزد قرار داشت که در این امر توفیق زیادی حاصل کردند.
هرچند که کمبود آب باعث شده بود که هیچ گاه نتوانند بیش از یک سوم غلات مورد نیاز خویش را تولید کنند، اما این امر بدان معنی نبود که حدااکثر استفاده را از منابع موجود نبرند و یا با سعی و تلاش و توزیع صحیح آب به فکر تولید محصولات سودآور نباشند.
Amanat, Abbas, Trades Cities: Consul Abbott on the Economy and Society at Iran1847-1866, London, 1936, p."