چکیده:
دنیای معاصر بیش از هر زمان دیگری با چالش های مختلف اخلاقی مواجه است . بحران ها و انحطاط اخلاقی که در برخی از جوامع به چشم میخورد؛ موید و معرف این نکته است که نظام های تربیتی این جوامع در زمینه اخلاق و به ویژه تربیت اخلاقی به قهقرا رفته اند. تربیت اخلاقی را میتوان به عنوان فرآیند ایجاد و پرورش فضائل اخلاقی در فراگیران و تدارک شرایطی جهت بازداشتن آنها از رذائل اخلاقی در مقام نظر و عمل تعریف نمود. برای تحقق تربیت اخلاقی توجه به مراحل رشد اخلاقی نکته بسیار مهمی است . رشد اخلاقی موضوع مهمی است که همیشه مورد توجه اندیشمندان بوده است . در این زمـینه نظـریـه های متعددی مانند نظریه اجتماعی- فرهنگی، روان - تحلیلی و شناختی وجود دارد که هرکدام با توجه به جهان بینی خود، رشد اخلاقی را وابسته به عامل یا عامل های میدانند. اما به طور کلی منشا اخلاق را براساس انـسان محـوری قـرار مـیدهند. این مقاله درصدد است که با توجه به آثار غنی اسلام و به خصوص دیدگاه امام علی(ع ) به بررسی مراحل رشد اخلاقی بپردازد. بنابراین در این مقاله با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی مفهوم اخلاق و تربیت اخلاقی و مراحل رشد اخلاقی از منظر امام علی(ع ) مورد بررسی قرار میگیرد. یافته های پژوهش نشان داد که امام (ع ) اخلاق را نوعی امکان در نظر میگیرد و با توجه به مراحل نفس ، در تبیین مراحل رشد اخلاقی به چهار مرحله ؛ بهیمی، درندگی، شیطانی و الهی اشاره دارد و براساس همین مراحل ، ویژگیها و دستورالعمل های خاصی را در سه دوره هفت ساله بیان میکند.
خلاصه ماشینی:
"[٣٤] بنابراین بر اساس مطالب بالا میتوان نتیجه گرفت که امام علی(ع ) معتقد است که صفات آدمی به یک باره آفریده نشده اند، بلکه در ابتدا شهوات خوردن و بازی در کودک پیدا میشود و در مرحله ی بعد لذت زینت و ظاهری آراسته در وی به وجـــود میآید و در مرحله ی بعد لذت شهوت و صحبت کردن با زنان و سپس لذت ریاست و تفاخر و این آخرین درجات از لذایذ دنیا است و بعد از این اگر دنیا، «خود ملکوتی» او را تباه نکرده باشد و آن را بیمار نگردانیده باشد، لذت معرفت آفریدگار جهان و اسرار ملکوت در وی پدیدار می شود به طوریکه از هر چه داشته ، همه را رها میکند.
میتوان نتیجه گرفت که بر اساس مراتب نفس که امام علی (ع ) مطرح کرده ، امام (ع ) معتقد است که در انسان چهار گونه صفت است : «صفت بهایم » (شهوت رانی و شکم پرستی)، «صفت درندگان » (خشم و دشمنی و کینه توزی و رشک بردن )، «صفت شیطان » (مکر و حیله گری و نیرنگ ) و صفت فرشتگان یا به عبارت دیگر مراحل رشد اخلاقی در انسان در چهار مـــرحله صـــورت میگیرد:[٣٥] در انسان در مرحله ی اول ، «اخلاق بهیمی» آفریده میشود و شکم پرستی و هواپرستی بر کودک غلبه میکند و بعد از این مرحله ، «اخلاق درندگی» در او ایجاد میشود و دشمنی و مبارزه و انتقام جویی بر او مستولی میشود."