چکیده:
بررسی زمین های وقفی مصر در عصر ممالیک موضوعی است که پژوهش حاضر بدان پرداخته است؛ در دوره ممالیک سپهسالاران نظامی به دلیل سلطه مطلق بر نواحی اقطاعی و نیز درآمدهای فراوان آن نوعی استبداد نظامی پدید آوردند و همواره قدرت سلاطین را محدود میکردند. پیامد منفی این اقدام آن بود که امرای قدرتمند به درآمد اراضی و سهم خویش بسنده نکردند بلکه به اراضی موقوفه نیز دستاندازی نمودند و برای افزایش ثروت و قدرت خویش از برخی ابزارهای سیاسی- اقتصادی مثل رشوه دادن به ناظر اوقاف نیز بهره جستند. در مقابل، سلاطین مملوکی با هدف مهار قدرت افسار گسیخته امیران و ممانعت از تعدی آنان سیاستهای مختلفی اتخاذ کردند؛ خارج ساختن اوقاف و احباس از دست شافعیان، نظارت مستقیم سلطان و نایب السلطنه یا یکی از سران معتمد حکومتی مثل دوادار کبیر بر آن، تفکیک وظایف دیوان احباس و اوقاف با هدف اشراف بیشتر بر زمینهای وقفی و انتصاب ناظر اوقاف به دستور شخص سلطان از جمله اقداماتی بود که تباهی بسیاری از زمینهای وقفی و شورشهای اجتماعی را در پی داشت.
خلاصه ماشینی:
در واپسین روزهای سلطنت ممالیک که فساد ارکان حکومت را فرا گرفته بود، منصب نظارت بر اراضی موقوفی به دلیل رشوه گیری تا مرز انحلال پیش رفت ؛ چه امیران و کارگزاران برای دستیابی بدان منصب با پرداخت پول های کلان با یکدیگر به رقابت برخاستند؛٧ یکی از این افراد که او را «به غایت نادان » و «بی سواد» توصیف کرده اند،٨ امیر محمد بن عظمه بود که که ابن ایاس در باب وی می گوید: «او چیزی نمی دانست و با تلاش یکی از دلالان به نظارت اوقاف سلطان قایتبای منصوب گردید.
٢. مقریزی ، خطط ، ١/ ٩٠؛ ٢/ ٤١٧؛ ابن تغری بردی ، همان ، ٨/ ٢٧٧؛ نیز نک : مصادره اراضی موقوفی امیر یلبغا ناصری از سوی ملک مظفر حاجی (حک : ٧٤٧- ٧٤٨هـ) به دلیل خصومت با سلطان و رد دست بیعت (ابن کثیر، ب- دفع آشوب ها و شورش های امیران نظامی : اگرچه حکومت ممالیک از آغاز شاهد دسیسه های امیران برای دستیابی به قدرت بود، اما در دوره بنی قلاوون (حک : ٧٤١-٧٨٤هـ) آشوب های ناشی از شورش های امرا فزونی گرفت و این وضع تا فرجامین روزهای سلطه آنان بر مصر ادامه یافت .