چکیده:
امام خمینی گرچه همانند بسیاری عارفان دیگر در هیچ یک از آثار خود به طور اختصاصی و جداگانه از منازل و مقامات در سیر و سلوک سخن نگفته اند؛ اما در سراسر آثار خود به این موضوع مهم و اساسی توجه ویژه داشته و ضمن توضیح و تشریح برخی منازل و مقام ها، به نقد بعضی نظریات سلوکی چند تن از عارفان بزرگ پرداخته و آرای اختصاصی خود را مطرح نموده اند. این مقاله به بررسی و سامان دهی نظریات امام حول سه محور عمده پرداخته است : الف ) نظریات ویژة امام در خصوص منازل و مقامات سالکان و ترتب کلی آنها که از سه منظر «معرفت شناختی»، «جهان شناختی» و «انسان شناختی» مورد بررسی قرار گرفته است . ب ) نظریات ویژه امام در «توضیح و تفسیر» و «مراحل و مراتب » برخی مقام های اهل سلوک؛ ج ) نظریات ویژة امام در خصوص «حضور قلب و مراتب آن
خلاصه ماشینی:
امام در نظریات سلوکی خود در عین آنکه منازل و مقامـات سـالکان را متفـاوت و متناسـب بـا حالات و ظرفیت آنان میدانند، اما برای کلیت سفر روحـانی سـالکان ، قائـل بـه مقامـات و سلسـله مراتب معین هستند و تعدد و تنوع منازل و مقامات را به اجزا و جنبه های مختلف آن مراتب کلی و عام ، مربوط می دانند: «بدان که اهل سلوک را در این مقام و سایر مقامات مراتب و مدارجی است بیشـمار، و مـا بـه ذکر بعض از آن مراتب بطور کلی یمپردازیم .
در جای دیگر هنگامی که در مورد «اسفار اربعه » که یکی از نمونه های کلـی منـازل و مقامـات ترتیبی سیر و سلوک عرفانی است سخن میگویند، این نکته را به نحو دقیق و بدیعی مـورد توجـه قرار داده اند: «معلوم باد که این چهار سفر برای هر صاحب شریعت و رسولی باید وجود داشته باشد ولـیکن در عین حال مراتب شان با همدیگر تفاوت دارد و مقامات شان بـا یکـدیگر فـرق دارد» (امـام خمینـی .
الف ) منازل و مقامات سالکان و ترتب آنها امام از سه منظر متفاوت به موضوع مقامات اهل سلوک و مراتـب آن پرداختـه و ابعـاد کلـی آن را برشمرده اند: ١) از منظر معرفت شناختی سیر و سلوک عرفانی ضمن آنکه فرد را در مدارج کمال و مراتب وجود استعلا مـیبخشـد، منجـر به توسعه و تعمیق معرفت و ارتقای سطح علمی وی می شود تـا جـایی کـه فاصـلۀ میـان سـالک بـه عنوان عالم یا عارف با معلومات و حقایق جهان برداشته شده ، با اتصال وجودی و وحدت حقیقی با جهان معلومات ، به مشاهده مستقیم و عینی حقایق عالم پرداخته ، به مقام حـق الیقـین ، یعنـی معرفـت حضوری که کمال معرفت است نائل میآید.