چکیده:
تمایز مقام گردآوری و مقام داوری تدبیری است که از سوی برخی از فیلسوفان علم برای گریز از نسبیتگرایی ناشی از زمینهمندی معرفت اخذ شده است. مقام گردآوری جایگاه کشف مسائل و فهم فرضیهها و مقام داوری جایگاه سنجش فرضیههاست. برخی از دینپژوهان معاصر تحت تأثیر آرای فیلسوفان علم، این تمایز را در فرآیند تشکیل دانش دینی اخذ نمودهاند؛ بدین صورت که معرفت دینی نیز همانند دانشهای تجربی از دو مقام برخوردار است: مقام گردآوری و مقام داوری. اخذ تمایز مقام گردآوری و مقام داوری در مطالعات دینی در خور نقد و تأمل است. اشکالات این دیدگاه عبارتاند از: تسری تنوع در مقام گردآوری به مقام داوری؛ عدم هماهنگی این تمایز با جریان رشد علم در طول تاریخ؛ سلب پویایی و بالندگی از علم؛ زمینهمندی و نسبیتگرایی معرفتی دانش دینی در هر دو مقام؛ برخورداری مطالعهی دینی از الگویی دینامیکی، نه مکانیکی.
خلاصه ماشینی:
برخی از دین پژوهان معاصر تحت تأثیر آرای فیلسوفان علم ، این تمایز را در فرآیند تشکیل دانش دینی اخذ نموده اند؛ بدین صورت که معرفت دینی نیز همانند دانش های تجربی از دو مقام برخوردار است : مقام گردآوری و مقام داوری .
اشکالات این دیدگاه عبارت اند از: تسری تنوع در مقام گردآوری به مقام داوری ؛ عدم هماهنگی این تمایز با جریان رشد علم در طول تاریخ ؛ سلب پویایی و بالندگی از علم ؛ زمینه مندی و نسبیت گرایی معرفتی دانش دینی در هر دو مقام ؛ برخورداری مطالعه ی دینی از الگویی دینامیکی ، نه مکانیکی .
ازاین رو اگرچه محقق در مقام گردآوری ، از راه های متعددی برای صید مسائل و شکار فرضیه ها بهره برده و معرفت او در این مقام ، متأثر از عوامل و زمینه های متکثر و متنوعی است ، چه باک که این معرفت در مقام داوری و با روشی واحد به آزمون تجربه گذارده می شود.
اما آیا مطالعه ی دینی نیز از چنین مسیری برخوردار است ؟ آن دسته از فیلسوفان علم که قائل به تمایز مقام گردآوری و مقام داوری در علوم تجربی شده اند، یگانه روش ارزیابی و تنها معیار قضاوت علمی در رهاورد مقام گردآوری را تجربه می دانند.
راه اجتناب از زمینه مندی معرفت اخذ تمایز مقام گردآوری و مقام داوری در مطالعه ی دینی و تسری دادن آن از علوم تجربی به معارف دینی نیست ؛ بلکه راهکار اخذ رهیافت میان رشته ای در مطالعات دینی است .