چکیده:
مناظره از شیوه های مطلوب تبیین و نشر معارف الهی در رویارویی با آرا و اندیشه های مخالفان اسلام است که در مکتب علمی و عملی اهل بیت ، علیهم السلام ، از جمله امام رضا (ع ) مورد توجه بوده است . از مناظره های مهم امام رضا (ع ) با مامون ، در باب موضوع عترت و امت و بیان تفاوت میان آن ها بوده است که ایشان با استناد به آیات قرآن کریم ، عترت را همان اهل بیت ، یعنی حضرت فاطمه (س ) و دوازده امام معصوم ، علیهم السلام ، معرفی میفرماید که برگزیدگان خدا بر روی زمینند و در مقام و منزلت ، پرهیزکاری و اطاعت خداوند نسبت به امت برتری دارند و بر امت اطاعت و پیروی از آن ها تکلیف الهی است . هدف از این پژوهش ، فهم و درک تفاوت بین امت و عترت با توجه به مناظرة امام رضا (ع ) با مامون پیرامون این مساله است . پرسش اصلی این پژوهش که نگارندگان با استناد و تتبع به منابع مهم و روش کتابخان های در صدد پاسخ بدان هستند، این است که آیا بین امت و عترت فرق است ؟ در صورت وجود، وجوه این تفاوت چیست ؟ لذا تعاریفی چون امت ، عترت ، آل و ... با توجه به مناظرة امام رضا (ع ) با مامون مورد بررسی قرار میگیرد و در ن هایت ، نتیجه حاصل از بررسی مناظرة امام رضا (ع ) در تفاوت بین امت و عترت آشنایی با سیرة ائمه و نگاه آن ها به مساله فوق بوده است که به این نتایج میرسد که عترت افرادی برگزیده از میان امت است ، گزینش عترت از سوی خدای بزرگ صورت گرفته است و علت گزینش صلاحیت آن ها برای رهبری امت بعد از پیامبر (ص ) است .
خلاصه ماشینی:
از مناظره های مهم امام رضا (ع ) با مأمون ، در باب موضوع عترت و امت و بیان تفاوت میان آن ها بوده است که ایشان با استناد به آیات قرآن کریم ، عترت را همان اهل بیت ، یعنی حضرت فاطمه (س ) و دوازده امام معصوم ، علیهم السلام ، معرفی میفرماید که برگزیدگان خدا بر روی زمینند و در مقام و منزلت ، پرهیزکاری و اطاعت خداوند نسبت به امت برتری دارند و بر امت اطاعت و پیروی از آن ها تکلیف الهی است .
یکی از آنها که از دیگری بزرگ تر است ، کتـاب خداسـت که مانند ریسمانی از زمین به آسمان کشیده شده است و دیگری عترت و خانواده ام » (ابن کثیر، ١٩٧٨ م ، ج ٤: ١٢٢) از امیرمؤمنان علی (ع ) پرسیدند: «اینکه پیامبر فرمودند: من در میان شما دو چیز گرانبها قرار دادم ، کتاب خدا و عترتم را، عترت چه کسانی هستند؟ ایشان در جواب فرمودند: من و حسن و حسـین و نـه امام از فرزندان حسین ، که نهمین آنها مهدی و قائم است .
حضرت فرمودند: اگر مراد تمام امت باشد، همگی آنان باید اهل بهشت باشند؛ زیرا خداوند می فرمایـد:﴿ثم أورثنا الکتاب الذین اصطفینا مـن عبادنـا فمـنهم ظالم لنفسه ومنهم مقتصد ومنهم سابق بالخیرات بإذن الله ذلک هو الفضل الکبیر: سپس ایـن کتاب (آسمانی) را به گروهی از بندگان برگزیدة خود به میراث دادیم ، (اما) از میان آنها عده ای بـر خـود ستم کردند و عده ای میانه رو بودند و گروهی به اذن خدا در نیکیهـا (از همـه ) پیشـی گرفتنـد و ایـن ، همان فضیلت بزرگ است ﴾.