چکیده:
قرآن کریم، به موضوع تفکر و تدبر اهمیت ویژهای داده است به گونهای که واژگان مرتبط با این مفهوم از بسامد بالایی در واژگان قرآنی برخوردار میباشند. پرداختن به واژگان قرآنی نیز همواره مورد توجه زبانشناسان بوده است و یکی از مهمترین مسائلی که درباره آن به کنکاش پرداختهاند، پاسخ به این سؤال است که آیا به ترادف واژگان قرآنی میتوان معتقد بود؟ یا اینکه به جای ترادف واژه، باید مفهوم تقارب را انتخاب کرد؟ امروزه با پدید آمدن بررسیهای موضوعی درباره قرآن کریم ضروری است، پژوهشهای گستردهتری در این باب صورت پذیرد که یکی از حیطههای آن مسائل لغوی و زبانشناسی میباشد. این مقاله در صدد است با بررسی لغوی تعدادی از واژگان مرتبط با مفهوم «فکر»، به این مسأله بپردازد و پاسخی درخور ارائه دهد که نسبت واژگان مرتبط با این مفهوم در قرآن، با مفهوم ترادف و تقارب به چه صورت میباشد و بار معنایی این واژگان نسبت به یکدیگر چگونه است؟ وجه نوآوری پژوهش حاضر این است که، علاوه بر تحلیل تکواژهها، واژگانی که دارای تقارب معنایی هستند نیز در دستههای مجزا گنجانده شدهاند.
خلاصه ماشینی:
بنابراین، در مفهوم تدبر نوعی تفکر در پایان امور و تنظیم آن میباشد و تدبیر شبیه تقویم که به معنی مرتب و منظم کردن است، میباشد؛ پس هر تدبیری تفکر است اما چکیده و خلاصه هر تفکری تدبیر نیست؛ بنابراین قرآن کریم خداوند را به مدبر وصف کرده است: «یدبر الأمر من السماء إلی الأرض ثم یعرج إلیه فی یوم کان مقداره ألف سنة مما تعدون» (سجدة: 5).
«دری» در پانزده مورد در قالب فعل مضارع منفی به «ما» و «إن» که به معنی «ما» میباشد، ذکر شده است از آن جمله آیه 34 سوره لقمان میباشد: «وما تدری نفس ماذا تکسب غدا » (لقمان: 34) و معنی آن طبق تفسیر زمخشری این است که «نفس آدمی نمیداند که اگر حیله و مکر را به کار برد این عمل وی چه تبعاتی را در پی خواهد داشت؛ و چون هیچ مسألهای برای انسان حساس تر از کسب و کار و عاقبتش نیست؛ پس اگر راهی برای شناخت و پی بردن به این دو پیدا نکرد، آنگاه شناختش نسبت به موارد دیگر دیرتر و سخت تر حاصل میشود.
با توجه به آنچه گفته شد نتیجه این میشود که علم به معنی ادراک حقیقت همه جانبه هر امری است و خداوند عزوجل در اغلب موارد در قرآن کریم متصف به آن شده است.
وی یکی از کاربردهای معنایی این واژه را خیر و رفق و احسان برمیشمرد و میگوید: معنای «من کان آمرا بالمعروف فلیأمر بالمعروف»؛ یعنی: هر کس قصد راهنمایی به کار خیر را دارد با نرمی و به اندازه کافی به این کار مبادرت ورزد (فیومی، 1987: ص154) ماده «عرف» و مشتقات آن با دلالت عقلی در شصت و هفت آیه قرآن کریم به کار رفته است.