چکیده:
زور و ستم، تبعیض، قتل و غارت، بردگی و اسارت واقعیت تلخی بود که با بشر زاده شد و با وی رشدکرد و بالید. همین عامل سبب شد تا گروههایی از مردم از جان گذشته در مقابل ستمگران و زورگویان قد علم کنند و در روزگاری که هنوز انسان قوانین بازدارنده وضع نکرده بود، از ضعیفان حمایت کنند و در جهت برقراری عدالت بکوشند. از این گروهها در نقاط مختلف دنیا میتوان نشان یافت. عیاران در ایران، صعالیک در کشورهای عرب، شوالیهها در غرب و ساموراییها در ژاپن از جمله این گروهها به شمار میآیند. در این جستار تلاش میکنیم به شیوه تطبیقی به بررسی آیین عیاری در ایران و آیین شهسواری و شوالیه گری در غرب بپردازیم و شباهتها و تفاوتهای آن دو را بیان کنیم. همچنین تأثیر این آیینها را در ادبیات ایران و غرب نشان دهیم.
خلاصه ماشینی:
پروفسور تیشنر Tishner نیز به خلاف کسانی که خاستگاه عیاری و فتوت را سرزمینهای عرب میدانند، منشأ پدیدآمدن آن را ایران دانسته است: «پیدایش این طرز فکر و گروه خاص در ممالک عرب نبود، بلکه منشأ وجودی آن ایران بود و آن دستههایی از مردان بودند که خود را فتیان مینامیدند و هدفشان کسب درجات معنوی بود»(76:1335).
در این خصوص از میان نظریاتی که تا کنون بیان شده، دیدگاه شفیعی کدکنی به حقیقت و واقعیت نزدیکتر است: «آنچه در تاریخ اجتماعی ایران به عنوان آیین جوانمردی و گاه فتوت خوانده میشود، شیوهای از حیات روحی است که ریشههای تاریخی و جغرافیایی آن را هیچ کس تا کنون به کمال نتوانسته است مورد پژوهش علمی قرار دهد و هر لایهای که از روی این مفهوم برداشته شود، پوسته و لایهای دیگر آن را احاطه کرده است»(شفیعی کدکنی،158:1386).
بسیاری از شاعران بزرگ، این واژه را با معانی متفاوت آن به کار بردهاند، که چند نمونه را در این بخش میآوریم: گر زانکه چو عیاران از عهده برون نایی دلداده آن چابک عیار نباید شد (سنایی،417:1389) ای نسیم سحر آرامگه یار کجاست منزل آن مه عاشقکش عیار کجاست (حافظ،16:1381) شوالیه گری در غرب پیشینه و خاستگاه اغلب پژوهشگران پدیدآمدن فرهنگ جوانمردی و گروههای منشعبشده از آن را تحت تأثیر آیین عیاری و فتوت در ایران دانستهاند.
بر این اساس میتوان این ادعا راپذیرفت که گروههای جوانمردی در غرب تحت تأثیر آیین عیاری و فتوت در ایران و برخی کشورهای اسلامی پدید آمده است.