چکیده:
روایات قضاوتهای امیرالمؤمنین علی(ع) در بسیاری از کتب شیعه و سنی آمده است. از کتب فقه استدلالی که بگذریم، دیگر مؤلفان، به بحث و نقادی این اخبار نپرداخته و فقط آنها را جمعآوری و نقل کردهاند. بررسی این روایات همانند دیگر اخبار و احادیث، متوقف بر شناخت منابع و سپس بررسی اسناد و متن آنهاست. این مقاله به دنبال این پرسش است که چه منابع و آثاری از قدیم تا کنون، این اخبار را نقل کردهاند. ویژگی این منابع چیست و اعتبار آنها چه اندازه است؟ نگارنده با دستهبندی و بیان گونههای این آثار، به این نتیجه رسیده است که ضعیفترین این اخبار از نظر علمی، آنهایی است که در کتب مناقب نقل شده است.
خلاصه ماشینی:
نمونه هایی از قضاوتهای امام که در کتاب کافی آمده، چنین است : مرد و زنی که متهم به زنا بودند و زن ادعا میکرد که بر ایـن کـار اجبـار شـده اسـت و امـام از او گذشت (کلینی، ١٤٠٥ق ، ج٧، ص١٩٦) شبیه آن حکم کردن دربارٔە زنـی بـود کـه بـه سبب تشنگی و ترس از مرگ، به خواستۀ مـردی تـن داد و حتـی امـام آن را ازدواج تلقی کرد؛(همان، ج٥، ص٤٦٧) تبرئۀ مردی که متهم به فجور بود، ولی به سـبب دور بودن از حلیله اش، حد بر او جاری نکرد(همان، ج٧، ص١٨٠) بیع فضولی پسری کـه توسط پدر اجازه داده نمیشد و امام راهی برای اجازٔە آن یافت تا مشکل مشتری هم حل شود.
(همان، ج٧، ص٤٢٣) نمونۀ دیگر که البته قضاوت اصط̂Oحی نیسـت ، ولـی در کتـب مربـوط بـه قضـا شهرت دارد، داستان زنی است که پس از مرگش ، خـاک او را نمـیپـذیرفت و امـام فرمود این نشانۀ عذاب الهی است ، باید قدری از خاک قبر مسـلمانی را بـر روی قبـر زن بریزند تا دفن شود.
از جمله این موارد، داستان جوانی است که پـدرش را بـه طمع اموال کشته بودند و یک زبان شده بودند که چیزی نگویند اما حضرت علیع با تفرقه میان آنان که شاهدان مـاجرا بودنـد، بـه واقعیـت پـی بـرد و قضـاوتی جالـب کرد.
(مجلسی، ١٤٠٣ق ، ج١، ص١١) یکی از قضاوتهـایی کـه در این کتاب آمده، داستان زالو در رحم دختر است : روزی هزار مرد مسلح و سواره نزد امیرمؤمنان آمدند و مردی از آنان مشکل دختر خود را این گونه مطرح کرد که آبروی مرا برده و بـدون ازدواج کـردن، بـاردار شـده است .