چکیده:
از مباحث اساسی در فلسفة الگو، تبیین رابطة علم کلام با الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است. این بحث فروعات مختلفی دارد، از جمله رابطة باورهای کلامی با عرصههای پیشرفت خصوصا عرصة علم که نوشتار حاضر درصدد تبیین آن است. در عرصة علم ضمن بیان ارتباط مبانی کلامی با وضعیت موجود، وضعیت مطلوب این عرصه با نگاهی به موضوع، روش، هدف، قلمرو و گزارههای علوم ترسیم شده است. تحلیل موضوع، روش و اهداف علوم طبیعی و انسانی بر اساس آموزههای کلامی، تغییراتی را در وضعیت موجود این علوم پدید میآورد و نقطة مطلوب این علوم را تبیین میکند.نقش مبانی کلامی در سایر عرصهها نیز از جمله اهدافی است که در این مقاله طرح خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
"اگر چه به جهت اشکالات متعددی که به اصطلاح پوزیتیویستی علم داریم ـ و معتقدیم که پوزیتیویسم در بستر اندیشههای مدرن با دو مبنای معرفتی مهم (انکار ارزش معرفتی دانش شهودی و وحی و نفی ارزش معرفتی خرد ناب و تنزل عقلانیت به افق دانش تجربی و آزمونپذیر)، علم را به گزارههای آزمونپذیر منحصر ساخت و به تدریج با ظهور پستمدرنیستها که با تمرکز بر معنای پوزیتیویستی علم، استقلال مورد ادعای پوزیتیویستها را مورد نقد قرار دادند، حقیقت علم دستخوش زوال شده است ـ اما از آنجایی که علوم تجربی مورد توجه اندیشمندان است، وضعیت موجود و مطلوب آن را مورد تحلیل قرار خواهیم داد و آنگاه که وضعیت این علوم روشن شود به روشنی میتوان با شاخصهای ارائه شده، علوم دیگر را هم مورد بررسی قرار داد، لذا از این پس در این نوشتار مقصود از علوم، اصطلاح علوم تجربی خواهد بود.
علم کلام با تبیین مبانی دینشناختی؛ مانند گستره و قلمرو دین اسلام و شناختاری بودن زبان متون دینی و دهها بحث دیگر، استخراج نظریۀ اسلامی پیشرفت را از متون دینی ممکن میشمارد، اما از آنجا که این نوشتار با محدودیت حجم مواجه است و همچنین درصدد تبیین امکان استنباط نظریۀ پیشرفت از منابع دینی نیست و آن را مفروض گرفته، از عناصر موجود در نظریۀ پیشرفت؛ ورود به اصول راهبردهای تغییر و معیارها و شاخصهای پایش را به وقت دیگر موکول میکند و با تحلیل وضعیت موجود علوم و نشان دادن اثرگذاری علم کلام در ساحتهای مختلف آن مانند: موضوع، هدف، روش و قلمرو علوم متداول ـ حتی اگر معنای (Science) علم مقصود باشد ـ با استعانت از مبانی کلامی، وضعیت مطلوب در عرصۀ علم را ترسیم مینماید."