چکیده:
نهج البلاغه به عنوان مشهورترین منبعی که سخنان حضرت علی(ع ) در آن گردآمده است ، شامل نامه هایی است که با اهداف مختلف به والیان ، فرزندان و ساکنان شهرها نوشته اند. نامه ای که بنا بر قول شریف رضی خطاب به امام حسن (ع ) و پس از بازگشت امیرمومنان (ع ) از نبرد صفین نوشته شده است ، به عنوان نامه ی سیویکم این کتاب شناخته میشود. در این پژوهش تلاش شده تا با تحلیل متنی، تاریخی و سندی و نیز بررسی منابعی که سخنان آن امام همام را پیش و پس از سیدرضی نقل کرده اند، پژوهش جدیدی راجع به مخاطب این نامه صورت گیرد. در نتیجه ، این فرضیه مطرح و تقویت شده است که نه امام حسن (ع ) بلکه فرزند دیگر امام علی(ع )، یعنی محمد بن حنفیه ، مخاطب نامه است . با قبول این مطلب ، برخی از برداشت ها از نامه ی ٣١ نیازمند بازنگری خواهد بود و یکی از دلایل مخالفان شیعه در اعتقاد به عصمت امام ، که به این نامه استناد کرده اند، ابطال خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
"بعضی دیگر دچار تردید شده اند که مخاطب امام حسن (ع ) باشد (شوشتری، ج ٨، ١٣٧٦: ٣١٤؛ مغنیه ، ج ٣، ١٤٠٠: ٤٨٥؛ قزوینی، ج ٣، ١٣٨٠: ١٢١) و برخی دیگر افزون بر این ، به برخی از اسنادی که به محمدبن حنفیه اشاره دارد نیز توجه کرده اند (ابن میثم ، ج ٥، ١٣٦٢: ٢، مکارم شیرازی، ج ٣، بیتا: ٤٢٤؛ حسینی شیرازی، ج ٤، ١٤٢٣: ٤٠).
مؤلف عقد الفرید دو متن کوتاه ولی مجزا از نامه حضرت آورده (ابن عبدربه ، ج ٣، ١٤٠٤: ١٥٥) و همچنین در دو کتاب تیسیر المطالب (هارونی، ١٤٢٢: ١٣١به بعد) و الاعتبار وسلوة العارفین (جرجانی، ١٤٢٣: ٤٠٦ به بعد) این نامه آمده است و همگی متنی همخوان با نزهۀ الابصار (مامطیری، ١٤٣٠: ٢٠١به بعد) دارند و آن تفاوت با نهج البلاغه ، در این سه منبع هم هست .
دلیل دیگر اینکه ، به تصریح مؤلف کشف المحجۀ، غیر از نامه ای که با مخاطب امام حسن (ع ) در الرسائل آمده ، کلینی نامه ی دیگری را که خطاب به محمدبن حنفیه و مختصر[تر] بوده نیز نقل کرده است (ابن طاووس ، ١٣٧٥: ٢٢٠).
). اگر دو گروه روایاتی که در بخش قبل شناساندیم با عبارات فوق مطابقت دهیم ، شاهدیم که برخی از منابعی که متعلق به روایت دوم هستند و متنی مشابه نزهۀ الابصار دارند؛ به جای اینکه مخاطب را محمد حنفیه بدانند، به اشتباه مخاطب را امام حسن (ع ) معرفی کرده اند (هارونی، ١٤٢٢: ١٣٠؛ ابن عبد ربه ، ج ٣، ١٤٠٤: ١٠٠؛ زرندی، ١٤٣٣: ٢٠٥)."