چکیده:
داستان حضرت سلیمان به دلیل گستردگی و تنوع ماجراها، تأثیرات گوناگون و متفاوتی در متون ادب فارسی گذاشته است که آن را از داستان دیگر پیامبران ممتاز میکند. با وجود قدمت روایت این داستان در منابع آیین یهود، قرآن کریم، بهترین و نخستین منبع شاعران و عارفان برای استفاده بوده است. موضوعاتی مانند عدالت سلیمان، منطق الطیر دانستن او، تسلط بر دیوان و...از جمله روایات قرآنی داستان سلیمان است؛ ولی با این وجود ادیبان فارسی از روایت تفاسیر و کتب قصص انبیاء در مورد سلیمان (ع) که پر از اسرائیلیات است، بـه دلیل شهرت و جذابیت این داستانها تاثیر پذیرفتهاند، برای نمونه؛ موضوع انگشتری سلیمان که مضمونهای زیبایی از آن در ادبیات فارسی، خصوصا متون عرفانی، خلق شده است. این نوشتار با توجه به اهمیت داستان پیامبران در ادبیات فارسی (در اینجا داستان سلیمان) به تأثیر بخشی از روایات قرآنی داستان سلیمان در متون فارسی پرداخته است و از آن میان سه مبحث را برگزیده است: سلیمان و باد، سلیمان و مور و سلیمان و پرندگان؛ و از آنجا که پرداختن به تأثیر کامل داستان سلیمان در تمام ادب فارسی کار دشواری است و البته از حوصلة یک مقاله خارج است به بررسی این سه موضوع در امهات متون ادب فارسی پرداخته است که بیشک با موارد مشابه در دیگر متون قابل مقایسه است.
خلاصه ماشینی:
کاربرد قصة پیامبران (در اینجا قصة سلیمان) در ادب فارسی به تنوع اندیشة شاعران بستگی دارد؛ چنانکه بیشتر شاعران مداح، ازین مایههای تلمیحی برای مدح ممدوح و دریافت صله از شاهان استفاده کردهاند؛ امثال ناصر خسرو آن را در خدمت بیان عقاید مذهبی خویش و تعلیمات اخلاقی قرار دادهاند؛ شاعران عارف مسلکی چون سنایی، عطار و مولوی آن را بستری برای طرح اندیشههای عرفانی دانستهاند و امثال سعدی بـرای تعلیـم و حکمت از آنها یاد کردهاند؛ چنانکه در قرآن کریم نیز اساس نقل این حکایات بر موعظه و پند نهاده شده است: ﴿وکلا نقص علیک من أنباء الرسل ما نثبت به فؤادک وجاءک فی هذه الحق وموعظة وذکری للمؤمنین﴾ (هود/120) افزون بر این، تأثیر برخی از ماجراهای این داستان در شعر شاعران همفکر و هم سبک نیز متفاوت است و حتی گاهی در آثار یک شاعر، با تفسیرهای متفاوتی از بخش مشابهی از داستان روبهرو میشویم چنانکه در شعر سبک هندی این ویژگی باعث خلق مضامین متعدد در شعر شده است.
با وجود آنکه بیشتر آنچه شاعران فارسیگو در مورد این داستان در شعر خویش آوردهاند از قرآن مجید سرچشمه گرفته اما گاهی داستانهای برگرفته از قصص و تفاسیر نیز آنان را تحت تأثیر قرار داده است؛ برای نمونه در قرآن کریم (و حتی تورات) از انگشتری سلیمان سخنی در میان نیست؛ ولی بسیاری از بهترین سرودههای شاعران ما دربارة حضرت سلیمان (ع) مربوط به همین انگشتریست که نام اعظم بر آن حک شده و مدتی نیز به دست دیوان افتاده است.