چکیده:
یکی از عوامل مؤثر بر حیات در یک محیط جغرافیایی، نوع اقلیم آن است به طوری که پراکندگی انواع گیاهان و جانوران ارتباط تنگاتنگی با وضعیت اقلیمی هر منطقه دارد. لذا شناخت نوع اقلیم یک منطقه و عناصر غالب مؤثر بر آن که تعیین کننده ء اقلیم آن منطقه است ، در اولویت قرار دارد. به همین دلیل تقسیم بندی اقلیمی یا شناخت پهنه های اقلیمی به منظور برنامه ریزی جهت بهره برداری بهینه و آمایش سرزمین ضروری میباشد. در این پژوهش سعی شده است ، خرده نواحی اقلیمی استان با روش های چند متغیره شناسایی و ویژگیهای اقلیمی هر پهنه به طور جداگانه ذکر شود. برای دستیابی به این هدف داده های ٢٧ عنصر اقلیمی مربوط به ٢٥ ایستگاه هوا سنجی منطقه با دوره آماری بیش از ٢٠ سال از سازمان هواشناسی کشور اخذ گردید. میانگین ٢٧ عنصر اقلیمی ٢٥ ایستگاه داخلی و مجاور استان یزد داده های نقطه ای را فراهم آوردند. این آرایه ٢٧×٢٥ با اندازه یاخته ١٥×١٥ کیلومتر و به روش کریجینگ میانیابی شد و به آرایه ٢٧×٥٧٩ تبدیل شد. سپس برای شناسایی مهمترین عناصر اقلیمی تاثیر گذار بر اقلیم استان ، از شیوه های نوین مبتنی بر تکنیک های آماری تحلیل مؤلفه های اصلی و تحلیل خوشه ای استفاده گردید. اعمال تحلیل مؤلفه های اصلی بر روی آرایه همبستگی داده ها نشان داد که با هفت مؤلفه میتوان بیش از ٩٩ درصد از پراش داده ها را توصیف کرد. با استناد به این روش سیمای اقلیمی استان یزد به صورت زیر به ترتیب اهمیت مؤلفه ها نشان داده میشود: مؤلفه دمایی-رطوبتی، مؤلفه بارشی- رطوبتی، مؤلفه غباری و مؤلفه بادی. با اعمال تحلیل خوشه ای پایگانی بر روی نمره های ٧ مؤلفه اصلی، شش خرده ناحیه اقلیمی استان یزد به ترتیب ١- خرده ناحیه اقلیمی معتدل و نسبتا خشک ابرکوه -هرات ٢- خرده ناحیه اقلیمی معتدل و خشک شیرکوه ٣ - خرده ناحیه اقلیمی نیمه گرم ، فراخشک و غباری یزد- بافق ٤- خرده ناحیه اقلیمی گرم و فراخشک طبس ٥- خرده ناحیه اقلیمی نیمه گرم و خشک دستگردان ٦- خرده ناحیه اقلیمی نیمه گرم و خشک دیهوک بدست آمد. هرچند استان یزد از اقلیمی گرم و خشک برخوردار است . اما شدت خشکی در بخش های مختلف آن یکسان نیست . لذا در این پژوهش این تفاوت های اقلیمی ناچیز به تصویر کشیده شد و خرده نواحی اقلیمی استان از هم تفکیک گردید.
خلاصه ماشینی:
"دین پژوه (١٣٨٢،٧١) پهنه بندی اقلیمی ایران با استفاده از تحلیل های چند متغیره نیز به انجام رسانده است ، که عامل بارش بیش از ٨٨ درصد از تغییرات داده ها را توجیه میکرد و کل ایستگاه ها با توجه به نمودار درختی حاصل از آن به هفت گروه تفکیـک شـدند.
منتظری، (١٣٨٩) جهت پهنه بندی نواحی اقلیمی استان اصفهان ، با اعمال تحلیل مؤلفه های اصـلی بـر روی ٢٩ متغیر اقلیمی استان نشان داد که ٩ مؤلفه بیش از ٩٩ درصد تغییرات مکانی عناصر اقلیمی را تبیـین مـیکنـد کـه در بـین ایـن مؤلفه ها دما بیش ترین نقش را ایفا میکند و در مرتبه ی بعد مؤلفه رطوبتی و در مجموع ٧٠ در صد تغییرات مکانی مربوط بـه ایـن دو مؤلفه میباشد و با اعمال تحلیل خوشه ای بر روی نمرات ٩ مؤلفه اصلی، استان را به ١٠ پهنه ی اقلیمی تقسیم کرده است .
3 مؤلفه اول این مؤلفه با متوسط دمای حداقل ، متوسط دمای نقطه شبنم ، متوسط فشار بخار آب ، متوسط دمای سـالانه ، دمـای حـداکثر مطلـق ، دمای حداقل مطلق ، نسبت مخلوط ، حداکثر دما و حداقل رطوبت نسبی رابطه مستقیم و با بارش سالانه ، روزهای بارشی، بـارش ٢٤ ساعته همبستگی معکوس نشان میدهد لذا بنام مؤلفه دمایی- رطوبتی شناخته میشود(شکل ٣).
شکل ٩: ناحیه بندی اقلیمی استان یزد خرده ناحیه اقلیمی معتدل و نسبتا خشک ابرکوه -هرات از نظر توپوگرافی دشت ابرکوه جزئی از فلات خشک مرکزی ایران است که رشته کوه های زاگرس چون حصاری انتهای این دشت را در جهت غرب و جنوب و رشته ایران مرکزی در حاشیه شمال شرقی آنرا احاطه کـرده اسـت ."