چکیده:
غلامحسین ساعدی یکی از نویسندگان پرکار دهة چهل است که با پرداختن به شخصیتهای روانرنجور طبقة پایین جامعه، تلاش بیپایانی برای بیدار نمودن جامعة خفقانزدة دورة پهلوی کرد. در این مقاله، شخصیتهای دو داستان کوتاه و یک داستان بلند او به نامهای «گدا»، «خاکسترنشینها» و «آشغالدونی» با بهرهگیری از نظریة کارن هورنای مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است. کارن هورنای یکی از مهمترین پیروان فروید در حوزة روانکاوی اجتماعی است و برخی از نظریههایش در همة ابعاد فرهنگ غرب رسوخ کرده است و چنان چهرة شناختهای است که کمتر کسی است که با مفاهیمی چون ازخودبیگانگی، خودشکوفایی و خودانگارة آرمانی آشنا نباشد. وی فهم جدیدی از اهمیت فرهنگ و محیط را وارد روانکاوی کرد. شخصیتهای اصلی و فرعی سه داستان مذکور را گداها تشکیل میدهند که با نوعی از روانرنجوری که منبعث از جامعه و محیط رشد آنان است، روبهرو هستند. در این مقاله، سعی شده شخصیتهای گدا در این سه داستان را بر اساس نیازهای دهگانة کارن هورنای و مکانیسمهای دفاعی آنان بررسی و نیز وجوه شباهت و تفاوت آنان را معین کنیم و دریابیم که در میان این شخصیتها بیشتر کمبود چه نیازی مشاهده میشود؟ این شخصیتها با نقشهای یکسان، چه راههای تدافعی را در برابر اضطراب اساسی از خود بروز میدهند؟ شرایط محیطی مشترک در این سه داستان چه تأثیری در شخصیتهای آنان دارد؟ چرا چنین راههای تدافعی را انتخاب کردهاند؟ چقدر از خود واقعی خود فاصله گرفتهاند؟
خلاصه ماشینی:
"در این مقاله، وجوه شباهت و تفاوت شخصیتها از نظر تأثیر محیط بر آنان با توجه به نیازها و مکانیسمهای دفاعی مورد بررسی قرار میگیرد و این پرسشها در این باب مطرح میشود: این شخصیتها با نقشهای یکسان چه راههای تدافعی را در برابر اضطراب اساسی از خود بروز میدهند؟ چرا چنین راههای تدافعی را انتخاب کردهاند؟ چه تیپ شخصیتی را به خود اختصاص میدهند؟ و دیگر اینکه کمبود چه نیازی بیش از همه در آنان وجود دارد؟ پیشینة پژوهش تاکنون در زمینة نقد روانشناختی شخصیتهای آثار داستانی غلامحسین ساعدی به صورت خاص پژوهشی انجام نشده، اما در زمینة نقد روانشناختی آثار ادبی، آثاری به صورت مقاله ارائه شده است که عبارتند از: 1ـ قنبری، رضا.
جدول نیازها و گرایشهای شخصیتهای سه داستان گدا، خاکسترنشینها و آشغالدونی بر اساس نظریة کارن هورنای علی پدر علی دایی کوچک دایی بزرگ سیدهخانوم شخصیتها و نیازها * محبت و تأیید * شریک سلطهگر * قدرت * * بهرهکشی * * اعتبار * تحسین * * * پیشرفت * خودبسندگی * کمال * محدود ساختن زندگی پرخاشگر پرخاشگر پرخاشگر جدا مطیع گرایشها نتیجهگیری داستانهای کوتاه غلامحسین ساعدی مملو از شخصیتهای تنهایی است که در فضایی فقرزده و خفقانآلود روزگار میگذرانند؛ شخصیتهایی که ساعدی با دیدی روانکاوانة حالات روانی، آنان را با توجه به تأثیر محیط تشریح کرده است؛ زیرا ساعدی خود روانپزشک و داستاننویسی اجتماعی و نیز از تأثیر محیط بر روی شخصیتهایش آگاه بود، همانگونه که کارن هورنای شخصیتها را حاصل محیط خود میبیند."