چکیده:
نظام نیشابوری از دانشمندان قرن هشتم هجری است که کتابهای متعددی در زمینههای علوم عربی و قرآنی از خود برجای نهاده که از جملهء آنها ترجمهای است از قرآن کریم به زبان فارسی،که در این مقاله سعی شده است تا ضمن اثبات نگارش چنین ترجمهای از سوی نظام،به معرفی ویژگیهای این ترجمه نیز پرداخته شود.
از همان نخستین روزهایی که پارسیزبانان به آیین مقدس اسلام گرویدند،در صدد برآمدند تا کتاب آسمانی قرآن را به زبان خویش برگردانند؛و چنانکه تاریخ نشان میدهد اولین زبانی که قرآن بدان ترجمه شد،زبان فارسی بود.1
نگاهی به فهرست قرآنهای خطی مترجم در کتابخانههای ایران و جهان-از جمله کتابخانهء آستان قدس رضوی-2این مدعا را بخوبی ثابت میکند.و از آنجا که این ترجمهها اغلب برای مسلمانان پارسیزبانی فراهم میآمده که در درک زبان عربی بیبهره بودهان،لذا از سادگی و روانی ویژهای برخوردار میباشند.
خلاصه ماشینی:
"علوم عربی و قرآنی از خود برجای نهاده که از جملهء آنها ترجمهای است از قرآن کریم به
زبان فارسی،که در این مقاله سعی شده است تا ضمن اثبات نگارش چنین ترجمهای از
این نیز تفسیری است بر قرآن که آن را به سبک«تأویل الآیات»مولا عبد الرزاق
مؤلف أعیان الشیعة،نام این رساله را«الشمسیة»ذکر کرده است و در مورد اینکه
هجری پسر سیف الله باخرزی،عارف و شاعر مشهور است که کتاب خود«أوراد الأحباب و فصوص الآداب»را در سال 723 هـ ق تألیف کرد.
از بعضی منابع فهمیده میشود که نظام الدین اهل شعر سرودن نیز بوده است.
تاریخ وفات و مدفن نظام نیشابوری نامعلوم است اما آنچه از انتهای تفسیر وی بر
ذکر شد نظام شاگرد قطب شیرازی بوده که در 710 قمری،وفات کرده است و در
عمری حدود 170 سال را برای او درنظر گرفت که این نیز بسیار بعید است.
لذا مسلم میگردد که نظام ترجمهای به فارسی بر قرآن نوشته است که تاریخ
این نستخه تماما ترجمه است یعنی آیات را ذکر نکرده و فقط معنای آیات را آورده
کاتب ناقص بوده و افتادگیهای ترجمه را از جای دیگر استفاده کرده است اما هیچ
ترجمهای نیز به فارسی در ذیل هر آیه آمده است که با توجه به تذکر خود مؤلف در
نظام نیشابوری با تسلط که در دو زبان عربی و فارسی داشته است و بویژه بر اثر
آشنایی کامل با قواعد صرفی و نحوی و بلاغی،با دقتی خاص،مبادرت به ترجمهء قرآن به زبان فارسی نموده است که این ترجمه از همان روزهای نخستین،مورد
نام این کتاب را تفسیر التحریر ذکر کرده است."