چکیده:
برنامهریزی برای ایجاد ساختار فضایی متناسب با موقعیت هر منطقه، مدتها است بخش عمدهای از محتوای نظریههای برنامهریزی و توسعه منطقهای را به خود اختصاص داده است. در این میان علاوه بر شرایط عمومی توسعه در مناطق کشور، استانهای مرزی به دلیل پل ارتباطی با سایر کشورها از اهمیت بسیار زیادی در برنامهریزیها برخوردار گشتهاند. این اهمیت عمدتا در چهار بعد ژئواکونومیک، ژئوکالچر، ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک قابل طرح است. استان آذربایجان شرقی بعنوان مرکز منطقهای شمالغرب کشور در هر چهار بعد فوق از اهمیت زیادی برای کشور برخوردار است، به همین دلیل نیاز است برنامهریزی مناسبی در این استان برای شکلگیری ساختار فضایی مناسب و ترسیم استخوانبندی بلندمدت صورت گیرد. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و از روش کتابخانهای در تهیه اطلاعات استفاده شده است. هدف این تحقیق سازماندهی فضایی عناصر عمده تشکیل دهنده استان با رویکرد برنامهریزی منطقهای مبتنی بر هم پیوندی با عناصر فضایی ملی است و بدنبال ارائه طرحی برای ترسیم ساختار فضایی در جهت استحکام درون بافتی استان از یک طرف و تقویت توانمندیهای کشور در منطقه شمالغرب برای تاثیرگذاری بر موقعیتهای فراملی از طرف دیگر است. در این مقاله با بررسی ساختار فضایی گسسته استان، محورهای ملی، فراملی و منطقهای برای تاثیرگذاری بر منطقه طراحی شده و همچنین کانونهای عمده تقویت اقتصادی درون منطقهای برای همگرایی مناطق مختلف استان پیشنهاد گردیده است. محورهای میانه- تبریز- جلفا و بازرگان و متبریز- میاندوآب به عنوان محور ملی و فراملی، محورهای تبریز – اهر، محور بستانآباد – سراب – اردبیل، و محور صوفیان – شبستر– تسوج به عنوان محورهای منطقهای و استانی پیشنهاد شدهاند. از طرف دیگر برای ارتقای همبستگی درونی قطب توسعه جلفا، اهر ، سراب و میانه به عنوان کانونهای عمده توسعه استان پیشنهاد شدهاند.
خلاصه ماشینی:
"محورهای تجهیز شده استان : بررسی ساختار فضایی استان از منظر چگونگی شک گیری فضاهای زیستی شهری ـ روستایی و همگرایی آنها با شبکه های زیربنایی، خدمات و فعالیت های اقتصادی، در مجموع نمایانگر محورهای تجهیز شده زیر می باشد: محور تبریز ـ میاندوآب : این محور از قویترین شبکه زیربنایی در سطح استان را داراست و تمرکز واحدهای صنعتی، تولیدی، خدماتی و کشاورزی پیرامون این محور به دلیل وجود شبکه های ارتباطی قوی، شبکه انتقال سریع ریلی تا مراغه و شبکه های انتقال نیرو و انرژی صورت گرفته و زمینه را برای توسعه فعالیت های تولیدی، خدماتی و اقتصادی فراهم ساخته است .
محورهای ملی و فراملی : • محور میانه – تبریز- جلفا که در واقع یکی از مهم ترین محورهای تجهیز شده استان است و از نظر ملی نیز نقش عمده ای ایفا میکند با شکل گیری و توسعه منطقه آزاد تجاری جلفا، توسعه صنایع و استقرار فعالیت های عمده خدماتی و بازرگانی ، استخوانبندی اصلی پیکره فضایی استان را تشکیل خواهد داد.
• محور تبریز– میاندوآب که در حال حاضر دومین محور عمده توسعه استان است و بخش عمده ای از فعالیت ها و مراکز شهری و روستایی استان در این محور استقرار یافته اند، همچنان در افق طرح بعنوان یکی از مهم ترین محورهای دارای قابلیت توسعه استان خواهد بود و بر همین اساس ضروری است که تجهیز شبکه های زیربنایی بخصوص استانداردسازی بزرگراه این محور و تجهیز مراکز جمعیتی آن در اولویت قرار گیرد."